Şehzade Mustafa neden öldürüldü? Muhteşem Yüzyıl'ın tarihi gerçekleri ne?

 

ŞEHZADE İDAMI ŞEHZADE MUSTAFA İLE BAŞLAMADI

 

Şehzade Mustafa hadisesi Osmanlı tarihinin acı sayfalarından birtanesi. Fakat hakkında da çok fazla spekülasyonlar var, kurgular var. Osmanlı tarihinde şehzade idamı Şehzade Mustafa ile başlamıyor. Çünkü Osmanlı Devleti’nde bir veraset usulü yoktur. Bu eski Türk anayasa geleneğidir. Kimin talihi yaver giderser, kim liyaketli ise o padişah olur. Tabi bu da beraberinde taht kavgalarını getiriyor. Bundan dolayı Fatih Sultan Mehmed bir kanunname yaparak tahta çıkan şehzadenin ailesinin diğer mensuplarını nizam-ı alem için öldürebileceğini, kanunlaştırmış. Bu sebeple Fatih Kanunnamesinden sonraki 100-150 yıl içinde Osmanlı tarihinde bazı şehzadelerin isyan ettiği halde veya etmediği halde idam edildiği vak’alar vardır.

 

ŞEHZADE İDAMININ KALKMASI NEYE SEBEP OLDU?

 

1603 yılından sonra böyle bir uygulama yok. Çünkü bir veraset usulü yerleşmiş. Ailenin en yaşlısı tahta çıkıyor. Bu da beraberinde tabi şehzade idamını gereksiz kılıyor. Şehzadelerin bir kısmı isyan ediyorlar. İsyan edenleriz cezası zaten idamdır. Bazısı isyan hazırlığı içerisinde oluyor, Şehzade Mustafa gibi, Şehzade Mahmut gibi. Bunlar da aynı şekilde idam ediliyor. Çünkü Osmanlı hukukunda isyan hazırlığı içinde olmakla isyan etmek aynı kategoride mütalaa ediliyor. Çünkü beklemek iş işten geçmek demektir. Şehzade idamı olmadığı zaman çok yaşlı padişahlar tahta çıkıyor, istikrar bozuluyor ve memleket gerilemiştir. 

 

ŞEHZADE MUSTAFA’NIN İSYAN HAZIRLIĞINA DAİR BULGULAR VAR

 

Şehzade Mustafa çok sevilen bir şahsiyet. Bilhassa askerler tarafından çok seviliyor. Bir de onun yaşadığı devirde üvey annesi var; Hürrem Sultan. Babasının ikinci hanımı. Onun şehzadeleri var. Padişah bu hanımını çok seviyor. Bundan olan şehzadelerini de seviyor. Mustafa bundan dolayı ikinci plana atıldığını düşünyor. Bunda haklılık payı da var. Sancağı Manisa’dan Amasya’ya naklediliyor. Askerler tarafından çok seviliyor ve babası ve ailesi tarafından da çok fazla hak sahibi olarak da görülmediği için Şehzade Mustafa’da bir kırıklık vardır. Zaman içerisinde bu kırıklık babasına karşı bir tavra dönüşüyor.

 

HÜRREM SULTAN’IN İDAMDA ETKİSİ NE?

 

Bazı tarihçiler bu devirde Hürrem Sultan’ın, Hürrem Sultan’ın kızı Mihriman Sultan’ın ve damat Rüstem Paşa’nın Şehzade Mustafa’yı bertaraf etmek için çalıştıklarını söylüyor. Fakat bununla alakalı olarak bir delil elimizde yok. Delil olması zaten mümkün değil. Bundan neredeyse 500 sene önce cereyan etmiş bir hadise. Şehzade Mustafa idam edildikten sonra yazılmış 40-50 kadar mersiye vardır. Bunların hepsi Rüstem Paşa’yı veya padişahı şuçlamaktadır. Halkın vicdanında Rüstem Paşa’nın suçlu görüldüğü anlaşılıyor. Fakat Osmanlı tarihinde şöyle bir durum var. Sadece Osmanlı tarihinde değil, bütün monarşilerde böyledir; hükümdara suç atfedilmez, onun tanındakilerine suç atfedilir. Bu aslında padişahı suçlamak demektir. Hürrem Sultan’ın Mustafa’nın ölümünde bir rolü yoktur. Rüstem Paşa’nın rolü tartışmalıdır. 

 

ŞEHZADE MUSTAFA NEDEN İSYAN ETTİ?

 

Bazı tarihçiler, Şehzade Mustafa babasıyla arasındaki münasebette fevkalade gerginleşti. Etrafındakiler onu babasına karşı tahrik ettiler. Babası İran Seferi’ne, hastalığı sebebiyle  çıkamayıp da Rüstem Paşa’yı gönderince bu dedikodular had safhaya çıktı. “Aslında babası Mustafa’yı padişah yapmak istiyor, Rüstem Paşa engel oluyor” diye Şehzade Mustafa’yı tahrik ediyorlar. Ve Şehzade Mustafa isyan hazırlığına girişiyor. Bunun üzerine Rüstem Paşa İstanbul’a geri dönüyor. Bu seferde Şehzade Mustafa idam ediliyor. 

 

İHANET MEKTUPLARINI RÜSTEM PAŞA MI YAZDI?

 

Bu arada bir takım mektuplar meselesi var. İran şahına Şehzade Mustafa’nın yazdığı ve şahın müspet cevaplar verdiği mektuplar var. Bu mektuplar Topkapı arşivinde mahfuzdur. Şah müspet cevap veriyor ve kızını Şehzade Mustafa ile evlendirmeyi arzu ediyor. Bu zamanda Kanuni ve İran şahı ile büyük bir çatışma içinde. Daha önce büyük bir savaş yapılmış. Kanuni Sultan Süleyman’ın Bağdat Seferi var.İran ile münasebetler pek iyi değil. Bir de bu mektupların Rüstem Paşa tarafından yazıldığına dair rivayetler de var. Ama bunu ispatlamak çok zor.

Ardan Zentürk, Şehzade Mustafa’nın başına bu gelmeseydi siz bir tarihçi olarak Osmanlı’nın öyküsü nereye doğru yönelirdi?

 

KANUNİ, BABASINA BENZEYEN ŞEHZADE MUSTAFA’DAN ÇEKİNİYORDU

 

Şehzade Mustafa, yüzü ve tabiatı itibarı ile dedesi Yavuz Sultan Selim’e çok benziyordu. Yavuz Sultan Selim, babası sultan 2.Beyazid’i tahttan indirdi. Böyle bir hatıranın hafızalarda yeri çok taze. Kanuni Sultan Süleyman kendi başına da bunun geleceğinden uzun zamandır çekiniyordu. Ve herkes de bu şekilde olmasını istiyordu. 

 

ŞEHZADE MUSTAFA’NIN İDAMI İÇ SAVAŞI ÖNLEMİŞTİR

 

Mustafa, gerçekten isyan hazırlığı içinde olmasa bile, kendisine böyle bir komplo kurulmuş olsa bile padişah için potansiyel bir tehlike taşıdığı ortada. Padişah’ın Şehzade Mustafa’yı katletmesi büyük bir iç savaşı önlemiştir. Eğer hayatta kalsaydı, Kanuni vefat etseydi, Osmanlı Devleti büyük bir iç savaşa sürüklenirdi. Kanuni Sultan Süleyman adı üstünde  kanuna, nizama, adalete çok bağlı bir padişahtı. Elinde kesin bir delil olmasaydı Şehzade Mustafa’yı infaz etmezdi. 

 

ŞEHZADE MUSTAFA PADİŞAH OLSAYDI NE OLURDU?

 

Şehzade Mustafa, çok yiğit, çok kahraman, asker tarafından çok sevilen bir şehzade olduğu açık. Fakat bir hükümdarda olması gereken vasıflar yalnızca bunlar değil. Sabır ve tedbirli olmak da lazım. Mustafa’da bu yoktu. Etrafındakilerin dolduruşuna kolay geliyordu. Heyecanlıydı. Bu sebeple Osmanlı tahtı için uygun bir şehzade değildi. Tahta geçseydi de çok büyük felaketlere sebebiyet vereceğini düşünüyorum. 

 

DİZİDE ROLLER ÇOK ABARTILDI

 

Diziler tabiki entrikaları, ihtirasları kullanması lazım ki seyirci çeksin. Bunu doğru karşılıyorum. Ama bunun doğru olduğu düşünülmemelidir.Rüstem Paşa’nın ve Hürrem Sultan’ın rolü çok abartılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman gibi bir padişahın şunun-bunun sözüyle, dedikoduyla hareket edeceği düşünülemez. 

 

RÜSTEM PAŞA GÜNAH KEÇİSİ OLMUŞTUR

 

Rüstem Paşa ciddi bir vezir. Bundan dolayı Osmanlı tarihinde pek sevilmiyor. Bu sebeple günah geçisi olmuştur. Aynı şey tersi de olabilirdi. Hürrem Sultan’ın yerine Şehzade Mustafa’nın annesi geçseydi aynı akıbet Hürrem Sultan’ın çocuklarının başına gelecekti. Bu felaket geleneği böyle bir şey. 

 

OSMANLI PADİŞAHLARININ YAPTIĞI BÜYÜK FEDAKARLIKTIR

 

Şehzadelerin feda edilmesi çok acıdır. Fakat Osmanlı padişahları devletin ayakta durması için, milletin iyiliği için kendi evlatlarını, kardeşlerini feda etmişler. Bu büyük bir fedakarlıktır. Avrupa’da veraset savaşları oldu. Bu savaşlarda binlerce insan ölüyor. Osmanlılar bunu şehzadeyi, yani taht iddiacısını ortadan kaldırarak çözmeye çalışmışlar. Bu sebeple Osmanlı’da çok fazla iç savaş yaşanmamış, veraset savaşı yaşanmamış ve bu çok acı, çok hazin mesele Osmanlı Devleti’nin uzun zaman ayakta durmasına yardımcı olmuştur.