Okumalar Okuması

Dünyaca ünlü Arjantinli yazar Alberto Mangule’in Okumalar Okuması adlı yapıtı metinlere nasıl yaklaşılacağının rehberi sayılır. Özellikle edebi metinlere yönelik okur tutumlarını kalıba sokmak amacını güden çeşitli denemelerin panzehiri niteliğinde olan Manguel’in denemeleri, açık bir zihnin çok katmanlı karmaşık edebi metinlere nasıl kültürel ve sosyolojik açıdan da yaklaşılması gerektiğinin örneklerini veriyor. Bu bakımdan değerli metinler listesinde sayılan Manguel’in denemeleri, içerdiği Türkiye’ye dair örneklerle de ilgi çekecek türden.

Yazmak ve dolayısıyla okumak, insan tarihinin en eski ve üzerinde bir o kadar az düşünülen eyleyişleri. Böyle olmasında, yazmanın ve okumanın başlı başına birer düşünsel eylem olmasının payı büyük. Ama edebi yazı gibi çok katmanlı metinlerin anlam ve değerine ilişkin yazılmış eserlerin az olmasında, o büyük eseri yaratacak denli zekaya eş bir zekanın nadir bulunuşunun da etkisi çok. Öyle ya, Don Kişot’un sadece malını yitirmiş bir İspanyol soylusunun halisülasyonlarından olduğunu düşünmek için elde bin küsur sayfalık, size başka bir şey düşünmeye pek izin vermeyen bir metin var. Ve o metnin akıcılık, içe alıcılık gücünden sıyrılıp, alt metinlerine inmeye çabalamak için en az Cervantes’in Don Kişot’u yaratırkenki başka zekasına, sonra da çalışkanlığına ihtiyaç var. Tristram Shandy için de geçerli bu Lolita için de Ses ve Öfke için de…

ALİCE’DEN YOLA ÇIKAN ÖRNEKLER

Zaten insana Hemingway olup Çanlar Kimin İçin Çalıyor’u mu yazmak istersin yoksa bu romanı irdeleyen bir metin mi deseler yanıtın ne olacağını bilmek için kahin yeteneğine gerek yok. Fakat yine de bu metinlere ilişkin geliştirilmiş metinlere çok ihtiyaç var. Alberto Manguel de, bu açığı kapatabilen usta yazarlardan. Okumalar Okuması adlı yapıt, içindeki sekiz bölümden oluşan otuz dokuz deneme ile karşılaştırmalı okuma yapmayan okur için hem metinlerarasılık sorunlarına yanıt veren hem de yazarın aydın kimliğiyle kültürlere ilişkin düşüncelerini ortaya koyan metinlerden oluşuyor.

Belki de bugüne değin çocuklar için yazılmış metinlerin en niteliklisi ve yazar olmak isteyene ilham vereni olan Alice Harikalar Diyarında’ya yaptığı göndermelerle biçimini oluşturduğu Okumalar Okuması, Alberto Manguel’in metinlerin gerçek anlamlarının ötesindeki anlamlara ilişkin düşünme yeteneğine dair verdiği doğru yoldan nasıl gitmeli örnekleriyle dolu. Bir edebi metnin hele ki klasik nitelemesinin hakkını veren metnin ilk, ikinci ve gizli anlamlarına varabilmenin okur ve yazar zihninde yaratacağı tahribat ve onarımları Manguel’in gözünden okumak önemli. Üstelik metinlerarasılık yolculuğu sırasında kültürlere ilişkin verdiği örnekler de, Manguel’in metinlerini değerli kılan özelliklerden.

HRANT DİNK İÇİN HAKİKATİN ISRARI

Edebiyatın hem kendi yazıldığı çağının hem de okunduğu dönemin ortak ürünü olduğu gerçeğini bu düşünceyi ortaya atıp, sonra içinde kaybolup en sonunda da oraya vararak bize gösteren Manguel, Okumalar Okuması’nda bu yöntemi de okuyucuya öğretiyor. Edebi metnin sadece okuru saran, meraklandıran, soru sorduran metin olmadığını türünün en uzak örneğiyle bile ilişki içinde bulunduğunu açık ifadelerle değil ama verdiği Babil Kitaplığı gibi örneklerle anlatan Manguel, edebiyatın sadece edebiyat olmadığını da ortaya koyuyor.

Günlük yaşamın sıkıntılarına ilişkin edebi pencereler açan metinlerin de yazarı olan Manguel’in Okumalar Okuması’nda yer alan Hakikatin Israrı adlı denemesi Hrant Dink’in öldürülüşünden yola çıkarak Sokrates felsefesini ele alan ve devletlerin özür kavramını irdeleyerek Türkiye’ye çağrıda bulunan bir metin olarak da ön plana çıkıyor ve Türkiye okurunun da dikkatini kazanmayı başarıyor.

Alberto Manguel

Çev: Sevin Okyay

Yapı Kredi Yayınları