Reşat Nuri’nin gözünden aydınların iflası ve eski hastalıklar

Everest Yayınları, bir dönemin önemli romancı Reşat Nuri Güntekin’in eserlerinin incelendiği, şahsi dünya görüşlerinin değerlendirildiği bir eser yayınladı. Bilgehan Uçak’ın kaleme aldığı Operada Mücellâ Suzan kapsamlı bir araştırma sonucunda ortaya çıkmış, keyifle okunan bir kitap.

Kitabın arka kapak yazısındaki alıntı Güntekin’e bakışımızı yinelememizi sağlıyor: “Bugünden bakıp onu salt Çalıkuşu ile değerlendirmek, hatırlamak haksızlık olur. Cumhuriyet’in ilk yıllarını, Türkiye’yi evvelden tahayyül etmiş, idealize edilmiş kahramanlarla somut Anadolu gerçeğini hikâyelerine, defterlerine düşmüştür. İnkılaba tüm kalbiyle inanmış, fakat iktidar makamında yanlış bir muktedir gördüğünde bunu söylemekten kaçınmamış, bilakis abartarak istiklâl mahkemelerini, yağlı urganı yüzlere çalmıştır. Reşat Nuri Güntekin: Kimliğinde Osmanlı harfli, mahcup. Şemsiyesi’ni Cumhuriyet tarafına açanlardan.”

Eser, yazarın sadece romanlarıyla sınırlı değil, Reşat Nuri’nin hikâye kitapları ve piyesleri de mercek altına alınıyor. Dönemin Anadolu algısını yansıtmak ve yazarın Anadolu insanına dair çarpıcı gözlemlerini içeren Anadolu Notları’na da yer veriyor. 

Çalışmanın temel konusu Reşat Nuri’nin siyasi tavrı olduğu için seçilen eserleri de bu yönde analize tabi tutuluyor, bu sebeple dört roman öne çıkıyor: Yeşil Gece, Gökyüzü, Eski Hastalık ve Kavak Yelleri. 

Yazar, Reşat Nuri’yi dönemin şartlarını da sunarak analiz ettiğinden pek çok bilgiye sahip oluyoruz: “Yeni kurulmuş bir ulus-devletin en önde gelen yazarlarından biri olmasına rağmen, romanlarında yabancı düşmanlığına da din düşmanlığına da prim vermez hiç. Bu romanlar, tam da rejimin değiştiği günlere denk düşer. Dolayısıyla, bu tavrın, ‘zamanın ruhu’nun dışında, belki de üstünde olduğunu rahatlıkla iddia edebiliriz.”

YANLIŞ BATILILAŞMA

‘Yanlış Batılılaşma’ Reşat Nuri’nin birçok romanında dile getirdiği, eleştirdiği konuların başında geliyor. Dönemin aydınlarına bakış açısını yansıttığı Gökyüzü’nde aydınların ‘iflasından’ söz ediyor… Uçak, yazarın önemli romanlarından biri olan Eski Hastalık’ı şu ifadelerle değerlendiriyor: “İnkılapların ne kadar havada kaldığını ve toplum tarafından içselleştirilemediğini göstermek gibi bir derdi olduğu iddia edilebilir. Cumhuriyet’in kendi elitleri bile böyleyken toplumun geri kalanından ne beklenebilir, der gibidir.” 

Bilgehan Uçak’ın, Reşat Nuri’nin milletvekili olmasına karşın “doğrudan siyasetin dışında tutar kendini” diyerek açımladığı ve analiz ettiği bilgilerden, Reşat Nuri’yi yeniden ve başka bir bakış açısıyla değerlendirmek istediği anlaşılıyor.

Güntekin’in yazarlık hayatına denk düşen olayların, İstiklal Savaşı, Osmanlı’nın yıkılışı, Cumhuriyet’in kuruluşu, Tek Parti devri, inkılaplar, Takrir-i Sükûn, İzmir Suikastı, çok partili sisteme geçiş, I ve II. Dünya Savaşları ve 1929 Buhranı olduğu düşünüldüğünde Operada Mücellâ Suzan kitabının her bir satırı önem kazanıyor.  Kitap, Edebiyat ve toplumsal gerçekler ilişkisini yeniden değerlendirebilmek ve günümüzde kirlenen/kirletilen metinlerden arınmak için iyi bir fırsat…