Tasarım toplumun ‘atık’ insanı: ‘Onlar’. Daha az olsalar hatta hiç olmasalar

TASARIM VE ATIK

 

“Modernite baskıcı ve bağımlılık yaratan bir tasarım durumudur. Tasarımın olduğu yerde atık vardır. Hiçbir ev, binanın bulunduğu alandaki istenmeyen atıklar temizlenmeden tamamlanmış sayılmaz. İnsan birlikteliği biçimlerinin tasarlanmasında atık, insandır. Tasarım formatına uymayan, uydurulamayan kimi insanlardır” diyor Bauman. Bu formatın dışında kalan en belirgin insan kitlesi, evet, sığınmacılar, göçmenler... Bugün Batı ülkelerinin ana güvenlik sorunu olarak imleniyorsa bu insanlar, günümüz siyaseti ve kültüründe ‘atık’ kavramının önemli bir inşa edici rol üstlendiğine dikkat çekmek gerekir. 

 

Göçün nedenselliği de Bauman’ın tartıştığı konulardan biridir. Modern çağın, en başından itibaren büyük göçlerin çağı olduğuna dikkat çeker. Çünkü çağ kendi eliyle ürettiği büyük yapılanmalardan beslenen sosyal sorunları çözemedikçe sorunlu kitleleri gönderme eğilimindedir. Bunun neticesinde ihtiyaç fazlası nüfus modernleşme sürecinin dişlilerinde sıkışma kaderini yaşar. Araştırmalara göre, modern öncesi bölgelerde yaşayan yerli halkların yüzde 80’i Avrupalı askerlerin ve tacirlerin gelip topraklarına yerleşmesinden, yüzyılın başlarına dek yeryüzünden silindi. Bauman’a göre ‘nüfus fazlası’ ifadesi, sigorta uzmanlarının bir kurgusudur. Ekonominin tıkırında gitmesini zora sokan, düzgün işleyişin ölçüldüğü ve değerlendirildiği endekslerin değil yükselmesini, aynı düzeyde bile kalmasını zorlaştıran bir grup insanın kod adıdır. Yani atık insanların bir türü. Üretim toplumunda müstakbel talepleri karşılayacak tüm ürünler, bu insanların emeğine ihtiyaç duyulmadan, onlara iş verilmeden çok daha karlı ve hızlı “ekonomik” yollarla üretilebilir. “Onlar hep çok kalabalık. “Onlar”, daha az olsalar –hatta hiç olmasalar- daha iyi olacak olanlar. Biz ise hep azınlıktayız. “Biz” , daha fazla olmasını istediğimiz insanlar” ifadesindeki modern, ilerlemeci mantık Bauman’ın en çarpıcı tespitlerindendir.

 

YENİ BÜYÜK BİRADER

 

Zygmunt Bauman’ın yeni Büyük Biyader’e dair söyledikleri de kitabın önemli başlıklarından. O eski büyük birader ile yenisi arasındaki ayrımı, dahil etmek ve dışlamak bağlamında ele alıyor. Eski Büyük Birader’in derdi içeri almak, bütünleştirmek ve hizada tutmak. Yenisi ise dışlıyor, ait olmayanları tespit ediyor ve ait oldukları yere göndermek istiyor:  “Büyük Birader’in yaşlı olanı George Orwell’in kaleminden çıkmıştı ve üretim hattı teknolojisinin, kışlaların, Bentham’ın ve Foucault’nun tasvir ettiği küçüklü büyüklü, sayısız panoptikonun yöneticisiydi –tek amacı atalarımızı içeride tutmak, kaçak koyunları yeniden sürüye katmaktı. Televizyonlardaki reality şovların Büyük Birader’i ise erkekler ve kadınlar arasından uygun olmayanları, form tutmayanları, daha az akıllı ya da gayretli olanları, daha az zeki ya da beceriklileri eliyor, dışarıda bırakıyor; bir kez dışarıda bırakıldınız mı, sonsuza dek dışarıda kalıyorsunuz.” Büyük Biraderlerin ikisi birlikte tüm dünyayı kuşatmış durumda bugün; birinin olmadığı yerde diğeri var. Bauman atalarımızın geçtiğimiz yüzyıl boyunca eski Büyük Birader’in duvarlarını, dikenli tellerini, kulelerini yıkmak için büyük mücadele verdiğini vurguluyor ama büyük bir tehlikeye de dikkat çekiyor: “Yeni yüzyılın eşiğinde cevabını bulmamız gereken büyük soru, insanların tek seçeneğinin birinci Büyük Birader ile ikincisi arasında seçim yapmak mı olduğu, başka bir deyişle, içeride tutma/ dışlama oyununun dünyanın alacağı tek biçim, insanların ortak yaşamasının tek yolu mu olduğu sorusudur.”