Türk tarihine ışık tutan keşif... Ezberleri bozan yazıt ilk kez okundu

Kazakistan'ın Türkistan şehri yakınlarında Oğuz Türklerine ait 9–10. yüzyıldan kalma Kültöbe Yazıtı keşfedildi.

Yazıtı keşfeden Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hayrettin İhsan Erkoç, detayları ilk kez TRT Haber'e anlattı. Erkoç, tesadüfen bulunan bu yazıtın Oğuzların yazı kültürü ve siyasi tarihine dair çok önemli sırlar barındırdığını ifade etti.

"MÜZEDE GEZERKEN TESADÜFEN DENK GELDİK"

Yazıtın bulunuş hikayesini anlatan Doç. Dr. Hayrettin İhsan Erkoç, keşfin bir köy okulunda gerçekleştiğini belirterek şunları söyledi:

"Kültöbe Yazıtı'nı Kazakistan'ın Türkistan şehri yakınlarında bulunan ve içinde Kültöbe adında bir Oğuz yerleşiminin kalıntılarını barındıran Oranğay köyünde bulduk. Köydeki ortaokulun içinde küçük bir müze olduğunu öğrendiğimizde müzeyi ziyaret ettik ve orayı gezerken tesadüfen yazıta denk geldik. Literatür taramasının ardından bugüne kadar yazıt hakkında herhangi bir bilimsel çalışma yapılmadığını tespit edince biz de üzerinde çalışarak literatüre kazandırdık."

TARİHLENDİRME 9. VE 10. YÜZYILLARI İŞARET EDİYOR

Yazıtın yaşına dair eldeki verileri paylaşan Erkoç, bölgenin tarihsel göç hareketlerine dikkat çekti:

"Yazıtın 9.-10. yüzyıllardan kaldığını tahmin ediyoruz. Kazak meslektaşlarımızın yaptıkları arkeolojik çalışmalar, Oğuzların bu bölgedeki yerleşimlere 9. yüzyılda geldiklerini gösteriyor. 11. yüzyılın başlarında ise büyük çoğunluğunun bölgeden göç ettiğini bildiğimiz için bu tarih aralığını önerdik. Elbette yapılacak analizler daha net bir tarih verecektir."

"OKUNMASI EPEY ZOR OLDU"

Metnin kısa olması nedeniyle çözümleme sürecinin titizlikle yürütüldüğünü vurgulayan Erkoç, okuma sürecini şu sözlerle aktardı:

"Yazıt tek bir satırdan oluşuyor ve okunması epey zor oldu. Sunduğumuz okuma önerileri arasında 'kazar kan kul' yani 'Hazar Hanı'nın kulu' anlamına gelebilecek ifade öne çıkıyor. Yazıtı 6 Ağustos 2025 tarihinde keşfettikten sonra Türkiye'ye dönünce rehberim Alparslan Kavaklı ve eski Türk yazıtları uzmanı Prof. Dr. Erhan Aydın ile fotoğraflar üzerinden çalıştık. Okuma önerilerimiz uyuşunca yayımlamaya karar verdik."

"KÜLTÜR TARİHİ AÇISINDAN ÇOK ÖNEMLİ"

Keşfin bilim dünyası için en çarpıcı noktası, Oğuzların Selçuklu öncesi dönemde de yazı kullandığının kanıtlanması oldu.

Erkoç, bulgunun önemini şöyle özetledi:

"Literatürde Oğuzcanın 13. yüzyıl ortalarında yazı dili olduğu görüşü hâkimdi. Ancak Kültöbe Yazıtı, Oğuzların Selçuklu döneminden önce de Türk Yazısı'nı kullandıklarını gösteriyor. Ayrıca 'Hazar Hanı'nın Kulu' okuması doğruysa, bu durum Oğuz Yabguluğu'nun Hazar Kağanlığı'na bağlı olduğu görüşünü destekleyebilir. Yazıtın altındaki damga ise kültür tarihi açısından çok önemli."

Doç. Dr. Erkoç, 1990'lardaki kaçak bir kazıda bulunan ancak bugüne kadar gizli kalan bu yazıtın, Kazakistan topraklarında keşfedilmeyi bekleyen daha pek çok eserin habercisi olduğunu sözlerine ekledi.