Banisine baba bedduası aldıran bir cami

Eyüp her daim çok özeldir benim için. Yüksek tepeleri, ilginç mezar taşlarına eşlik eden muhteşem manzarasıyla sanki her iki dünyadan haber verir. Eyüp Sultan Külliyesi civarındaki bir mezar taşı ile ulu bir ağacın hemhal oluşu, her görüşümde etkiler beni. Mezar taşının civarına dikilen ağaç -sınırlı alana rağmen- mezarı aşar ama yıkmaz, zarar vermez. Yaşamla ölümün iç içe oluşunu simgelercesine usulca etrafını sarar. Zıtlıkların birliğine aynı sokakta karşılıklı duran iki yapının hikayesi tanıklık eder. Zal Mahmud Paşa Külliyesi ve Silahi Mehmed Efendi Camii’nin hem mimarisi hem boyutları tezatlar içerir. Önünden geçen herkesi hayran bırakan güzel minaresi ile çok güzel bir eserdir Silahi Mehmet Efendi Camii...

Ekrem Hakkı Ayverdi’nin anlatımıyla “Minare cansız bir taş sütundan ibaret değildir. Nasıl cami hayat dolu bir varlıksa, deruni bir mana taşıyorsa, onun bir unsuru olan minarenin de bu ifadede hissesi vardır” Minare kimine göre “Semaya el kaldırıp niyaz eden kol ve ellerdir”, kimine göre ise harimin nefes borusudur.

İlk minarelerin Suriye ve Kayruvan’da olduğu bilinir. İlk örnekleri çan kulesini anımsatsa da yüzyıllar içinde çok değişik formlara kavuşur. Bazen gövdeye bitişik bazen ayrı, kiminde zarafetin imzası kiminde ise sadece görevin ifası olur minareler. Kimi tuğladır kimi burmalı kimi ise yivlidir.

Minare deyince aklıma o geliyor

Amasya’da caminin güçlü taş yapısına uygun inşa edilen ve dönerek minarenin etrafını dolaşarak yukarı uzanan yivli görüntüsü nedeniyle Burmalı Minare Mahkeme Camii, Cumudar Türbesi adlarıyla bilinen, en sevdiğim eserler arasındadır.

İstanbul’da ise minare denince ilk aklıma gelenlerden biri Galata’nın dar ve karışık hatta birbiri içine geçmiş sokakları arasında yapıyı ayırt etmeme yardımcı olan Arap Cami’nin minaresi olur. 714’de Şam’da yapılan ünlü Emeviye Cami’nin minaresini çağrıştıran çan kulesini anımsatan minaresi önemli. Galata’nın kentsel dokusunda, etrafındaki yapılaşmaya rağmen hala fark edilebilmesi bu sivri külahlı hayli yüksek kare biçimli minaresi sayesinde olur.

Bir diğer yapı ise Fatih devrine ait olan yani bu şehrin eski camilerinden olan Eminönü Timurtaş Camii olur. Şerefesi bulunmayan minare de ezan okunması için dört küçük açıklık bulunur. Silahi Mehmed Efendi Camii/ Mescidi de minaresi öne çıkar.

Minarenin şerefesi var ama şerefe o kitlenin içinde tasarlandığı için balkon gibi dışarı taşmıyor. Minare minik

bir platform ve pencereler yapılarak adeta baca gibi tasarlanmış. Taş ve tuğladan inşa edilen minare altıgen biçimli, uzun konik külahıyla oldukça estetik görünüme sahip.

Cemaatsiz kalasın!

Yapının banisi hakkında farklı görüşler bulunuyor. Fatih döneminde yaşamış silah ustalarından olan Silahşör Mehmed Bey olduğu söylense de yaygın olarak anlatılan, baninin Zal Mahmud’un babası olduğu yönünde. Kimdir Zal Mahmud? Zal Mahmud, anıldığı gibi cellat değildir aslında, hatta sıradan bir saray görevlisi olduğu söylenir. Ancak Kanuni’nin oğlu Şehzade Mustafa’nın boğdurulması olayında yedi cellatın başaramadığını yapar ve Mustafa’nın ölümü ellerinden olur. Bu “hizmeti” boşa çıkmaz ve ödül olarak hem paşa olur hem de II. Selim’e damat... Yapının türbesinde eşi Şah Sultan ile gömülür.

Bu iki yapının Silahi Mehmed Efendi Camii/ Mescidi ile Zal Mahmud Paşa Külliyesi’nin tezatlardan oluşan hikayesi anlatılır.

Mehmed Efendi’nin camiyi yaptırdıktan sonra tam karşısına oğlu Zal Mahmud’un koca külliyeyi dikmesinden üzüntü duyduğu anlatılır. Küçük, mütevazi eserinin tam da karşısına böylesi bir eserin varlığı karşısında çaresi kalıp oğluna “Cemaatsiz kalasın” diye beddua ettiği söylenir. Bu anlatılanlar ne kadar doğru bilinmez ama civarda yaşayanlar gerçektende Zal Mahmud Paşa Külliyesi’nin cematinin az olduğunu söylerler.

İstanbul burası. Efsanelerle bezeli, sırlarla ve sürprizlerle dolu. Eyüp’e düşürün yolu. Restorasyonları yeni tamamlanan ve karşılıklı duran baba-oğulun hikayesine tanıklık edin. Minaresi ile fakını ortaya koyan, zarafeti ile ilgiyle seyredilen Silahi Mehmed Efendi Camii/ Mescidi ve Mimar Sinan’ın sıra dışı yapılarından olan Zal Mahmud efendi Külliyesi sizleri bekliyor.