Camiler bir medeniyet mesajıdır

Rusya’nın başkenti Moskova geçen ay tüm İslam dünyasını gururlandıran bir açılışa sahne oldu. Özellikle çuma ve bayram namazlarında on binlerce Müslüman’ın yağmur, soğuk, kar demeden mescitlerden sokaklara taştığı Moskova, 10 bin kişilik dev bir camiye kavuştu. Rus ve Tatar Müslümanların katkılarıyla inşa edilen Moskova Merkez Camii’nin iç dekorasyonu ise Türkiye Diyanet İşleri tarafından yapıldı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in de katılımıyla açılan cami, medyada yer aldığı üzere geçen yüzyılın başlarında inşa edilmiş bir caminin restorasyonu değil. Sıfırdan inşa edilmiş bir ibadethane...

Her şeyin tek tek anlamı var

İç tezyinatı klasik Osmanlı süsleme üslubunu yansıtan caminin hat yazıları Hüseyin Kutlu, tezyinleri ise Türkiye’nin önde gelen nakkaşlarından Semih İrteş imzasını taşıyor. Moskova’daki cami açılışı medyada da epey yankı buldu, ancak medeniyet bağlamında ve estetik değerleriyle gündeme gelmedi. Detaylar anlatılmadı. Oysa her cami başlı başına büyük bir mesajdır; İslam’ın manevi, estetik mesajı... Moskova’daki caminin kubbesinde yer alan ayetlerden mihrap süslemesine, vitraylardaki esmalardan kapılardaki selam ayetlerine hepsi bir anlam ifade ediyor.

Hz. Peygamberimizin ashabına hitaben “Cennet bahçelerine giriniz” dediği, “Cennet bahçeleri neresidir ya Resulallah?” diye soran sahabeye ise “Mescitler” cevabını verdiği rivayet edilir. İşte bu anlayıştan olsa gerek, ecdadın, camileri İslam sanatlarını ve estetiğini buluşturan merkezlere dönüştürdüğünü söylüyor usta hattat Hüseyin Kutlu. Moskova Merkez Camii’nin hatlarını yazarken bu anlayıştan hareket eden Kutlu, Süleymaniye Camii’nden örnek veriyor: “Bizim klasik camilerimiz önce bir bahçeyle karşılar sizi. Burada etraftan soyutlanır sakinleşirsiniz... Hemen ileride kabirler vardır, ölümü hatırlarsınız. Dış dünyadan arınmaya başlarsınız... Sükunet... Sonra revaklı kısmı geliyor caminin. Kitabede ‘Selamün aleyküm’ yazıyor. Sonra cemali seyretmek için huzura, cennet bahçesine giriyorsunuz. Çinilere bakıyorsunuz, vitraylara... Rengarenk çiçeklerle bezeli bahar dalları, laleler, sümbüller... Vitraylardan Allah’ın 99 ismi güneş ışıklarıyla yansıyor içeriye. Kubbe, tüm bu güzelliklerin doruk noktası... Süleymaniye’nin yapıldığı dönemi düşünün, o devirde yaşayanların daha lüks daha ziynetli, daha sanatlı bir mekan görmeleri mümkün değil. İşte cami, böyle bir medeniyet mesajıdır.”

Kubbede bir çarkıfelek

Moskova Merkez Camii’nin kubbesinde İslam sanatlarında şimdiye kadar kullanılmamış bir tekniği denediğini dile getiriyor Kutlu. Kubbede yer alan ayetleri yazarken yedi farklı kalem ucu kullanmış sanatçı. Harfler perspektifle orantılı olarak inceden kalına ve kalından tekrar inceye doğru geçiş yapıyor. Öyle bir ustalık ki bu, geçişler son derece pürüzsüzce hallediliyor. Cami pencerelerinde ise Allah’ın  99 güzel ismi yazılı. Güneş ışınları cami içine esmadan süzülerek giriyor. Mihrabın kitabesinde ‘Namaz kılarken yüzünüzü  Kabe’ye dönün’ diye emreden ayet var. Etrafında Ayetel Kürsi yer alıyor ki aynı Ayetel Kürsi dış kubbe kasnağını da çevreliyor. Bu da camiyi dışarıdan görenlere de bir mesaj iletiliyor. Zira Ayetel Kürsi de Allahü Teala kendini tarif etmekte. Tevhid inancı vurgulanmakta. Cami kapılarını ise ‘Selam’ ile başlayan ayetler süslüyor. Zira cennet bahçelerine ‘Selam’ ile girilir. Bu cennet bahçelerinden biri de Washington Maryland’da yakın bir tarihte açılacak. Türkiye’nin ABD’deki medarı iftiharı olacak bu proje, sadece bir camiden ibaret değil. 60 bin metrekarelik alana yapılan bu proje camisi, kültür merkezi, çifte hamamı, çeşmeleriyle 15 binalık küçük bir Türk köyü olacak. 

Türkiye ve Rusya’nın katkılarıyla yapılan Moskova Merkez Camii, Cumhurbaşkanı  Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in katıldığı törenle açılmıştı. Açılış töreninin ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya Devlet Başkanı Putin camiyi gezerek Rusya Müftüler Konseyi Başkanı Ravil Gaynuttin’den bilgi almıştı.

Kainatın dönüşü kubbede

Moskova Merkez Camii’nin kubbesindeki çarkıfelek kainatın dönüşünün bir sembolü. Kıvrımları ise tıpkı bir semazenin tennuresinin eteklerini andırıyor. Kubbede, varlık aleminin özelliklerini anlatan ayetler yer alıyor.

40 yılın hattatı

Hattat Hüseyin Kutlu 1969’da Hamid Aytaç Hoca’nın talebesi olarak hat sanatına başladı. 1975’te icazet aldı. Kutlu “Moskova’da böyle bir caminin yapılması manidardır” diyerek şöyle devam ediyor: “68 kuşağıyım, öğrenciliğimizde ‘Komünistler Moskova’ya’ diye bağırırdık, sonra biz gittik Moskova’ya. Bir Müslüman olarak bizi memnun etmiştir Moskova Merkez Camii.”

Babadan oğula nakkaş

Moskova Merkez Camii’nin iç süslemelerini yapan Semih İrteş Türkiye’nin önde gelen nakkaşlarından. İrteş’in babası Sabri İrteş, 40’larda Topkapı Sarayı’nın restorasyonunda görev alan nakkaşlardan. Usta-çırak ilişkisi çerçevesinde babasından nakkaşlığın inceliklerini öğrenen Semih İrteş Topkapı Sarayı’nda 30 yıl boyunca Kültür Bakanlığı’na bağlı olarak Türk süsleme sanatları dersi verdi. Üsküdar’da ‘Nakkaş’ isimli tezyini sanatlar merkezinde öğrenci yetiştirmeye devam eden İrteş, Moskova Merkez Camii’ndeki bütün hatların, mermerlerin ve kabartmaların Türkiye’de biçimlendirilip Rusya’da kalıplara döküldüğünü söylüyor. İrteş, klasik Osmanlı cami üslubunun tüm detaylarıyla Moskova Merkez Camii’nde yer aldığını dile getiriyor.

Süslemelerde Türk imzası

- Proje ve üretim aşaması yaklaşık sekiz yıl süren Moskova Merkez Camii’nin süslemeleri için Türkiye’den 100 den fazla sanatkar ve zanaatkar çalıştı.

- Rusya Müslümanları Dini İdaresi tarafından inşa ettirilen caminin proje ve inşası yedi yıl sürdü.

- Toplam kapalı alanı yaklaşık 19 bin metrekare olan caminin kubbe yüksekliği 46, kubbe çapı ise 22 metre. Kubbenin tamamı bakır levhalar üzerine altın varaklarla kaplandı. Caminin iki büyük minaresinin uzunluğu 81 metre. Dört katlı camide sekiz asansör var.