Osman Mayatepek: Dedem Enver Paşa’yı kimse anlamadı

Yakın tarihin en tartışmalı isimlerden birisi şüphesiz Enver Paşa. Türk-İslam birliği kurmak için yola çıkıp Tacikistan’daki Pamir dağlarında savaşırken 41 yaşında ölen Enver Paşa, Osmanlı’nın hazırlıksız olarak Almanlar’ın yanında I. Dünya Savaşı’na sokulması ve Sarıkamış facialarıyla imparatorluğun çöküşünün sorumlularından biri olarak eleştiriliyor. II. Meşrutiyet ilanı, 31 Mart Vakası, Babıali Baskını, İttihat ve Terakki üyeliği, Şehzade Süleyman’ın kızı Naciye Sultan’la evlenerek ‘Damat’ olması, Harbiye Nazırlığı, gizli polis örgütü Teşkilatı Mahsusa faaliyetleri ve ‘Turan’ hayali bugüne kadar hep tartışma konusu oldu. Torunu Osman Mayatepek ise Fatih Bayhan ile birlikte yazdığı ve Timaş Yayınları’ndan Dedem Enver Paşa adıyla çıkan kitapta, tartışmalara farklı bir boyut getiriyor. Enver Paşa’ya ait “Hiç yayınlanmamış belge. Mektup ve fotoğraflarla” hazırlandığı belirtilen bir dönemin özeti kitaptan biz özellikle Mustafa Kemal Paşa ve Enver Paşa arasında geçen mektupları ele aldık. Mayatepek, kitabında birazda sitemkar bir şekilde Enver Paşa’nın anlaşılamadığını dile getiriyor.

- Teşkilat-ı Mahsusa nasıl kuruldu? Elinizdeki yayınlanmamış belgelere göre, mensupları arasında kimler var?

Teşkilat mensuplarının sayısının bir ara 30 bine çıktığı söyleniyor. Üyeleri hakkında sağlıklı bilgi yok çünkü ismi üstünde, gizli bir teşkilat ve kayıt yok.  I. Dünya Harbi sonrasında da Almanya ve Türki cumhuriyetleri başta olmak üzere faaliyetlerine devam ettiği de biliniyor. Enver Paşa öyle bir teşkilatçı ki düşünün, 1918 sonrasında cebinde beş kuruş olmadan gittiği Odesa’dan 50 bin kişilik bir ordunun başına geçerek Orta Asya’ya gidiyor. Tabii öncesinde Teşkilat-ı Mahsusa bölgede çalışıyor.

MUSTAFA KEMAL İSTİFAYI DÜŞÜNDÜ

- Bu belgelerde, günümüzde tartışma konusu olan, Mustafa Kemal’in aslında Teşkilatı Mahsusa tarafından görevlendirildiği iddiasına dair, bir bilgi var mı?

Enver Paşa, eşi Naciye Sultan’a “Bu mektupları cilt halinde sakla lütfen” derken belli ki tarihe ışık tutmak istiyordu. Bir mektupta “Bugün Ruslarla Anadolu teşkilatına yardımı görüştük” diyor örneğin. Sadece Naciye Sultan’a yazdığı mektup sayısı iki bin. Bunlar tarihçilerce incelenmeli. 

- Kitabınızda, Mustafa Kemal Paşa ve dedeniz arasındaki mektuplara da yer veriyorsunuz. Enver Paşa Rusya’dan Mustafa Kemal’e neden mektup yazıyor? Mustafa Kemal’in başarısını kıskandığı iddia edilir.

Enver Paşa ve Mustafa Kemal Paşa’nın ikisi de 1881’de doğmuş, birlikte Trablusgarp ve Balkanlarda omuz omuza çarpışan, vatansever, ihtiraslı ve iyi komutan. İki genç subaydan Enver sürekli bir adım önde olmuş ama birden bire 20 adım öne fırlayarak orgeneral ve Harbiye Nazırı olmuş. Mustafa Kemal, Çanakkale’de yarbay rütbesindeyken Enver Paşa Başkomutan vekili yani Genelkurmay Başkanı. Neden kıskansın? Bilakis, Mustafa Kemal’in askeri kabiliyetini takdir edip mühim görevler veriyor.

- Kitabınızda, Enver Paşa’nın I. Dünya Savaşı’nda Çanakkale’yi ziyareti sonrasında Mustafa Kemal’in buradaki 5. Ordu komutanı Alman generale “Harbiye Nazırı Enver Paşa, benimki dışında tüm birlikleri ziyaret etti” diyerek istifasını gündeme getirdiğini anlatıyorsunuz.

Evet ama Harbiye Nazırı olan Enver Paşa “Böyle büyük bir komutan kaybedilemez” diyerek 19’uncu Fırka Komutanı Mustafa Kemal’e mektup yazıyor ve “Kusura bakmayın, birliğinizi ziyaret edemeden İstanbul’a dönmek zorunda kaldım” diyor. Kıskanıyor olsa, istifa yoluyla kurtulmak için eline geçen fırsatı kullanırdı. Aksine önce albaylığa, sonra generalliğe terfi ettiriyor. Enver Paşa, Mustafa Kemal’in askeri yönünü beğeniyor ama politikaya girmemesi konusunda uyarıyor. Enver Paşa, Mustafa Kemal’e “Kıymetli bir arkadaşımsın, seni her şeyde desteklerim ama birine karar ver: ya askerlik ya politika” diyor. Mustafa Kemal de bunu Rauf Orbay’a itiraf ediyor, özür dileyerek asker kalmak istediğini söylüyor.

SAKARYA’DA BAŞARILI OL, YOKSA...

- Kitabınızda, Enver Paşa’nın Mustafa Kemal Paşa’ya yazdığı sitemkar mektuplardan bahsediyor, hatta Sakarya’da başarısız olması durumunda Anadolu’ya gelerek kurtuluş mücadelesine katılacağını söylüyor...

Enver Paşa, Moskova’dan yazdığı bir mektupta önce Kırım’daki faaliyetlerini anlatıyor. Rusya’dan Anadolu’ya 15 bin tüfek ve bir miktar altın verilmesini kabul ettirdiğini söylüyor. Ama sonra Sakarya Meydan Muhaberesi’nde başarısız olması durumunda Anadolu’ya döneceğini de belirterek mektubunda şunları söylüyor: “Seni bütün arkadaşlarım namına temin ederim ki bizim bir mevkide gözümüz yok. Benim tek idealim İslam’ı ezen Avrupa canavarıyla pençeleşmek... Sen, bizim memlekete gelmemesini istiyorsun. Sebep olarak güya ‘Memlekette ikilik çıkacak’ diyorsun. Şimdilik, Moskova’da bulunarak hariçten yine memlekete yardım etmekte devam ettiğimden gelmiyor. Başta Türkiye olmak üzere kurtarmaya çalıştığımız İslam alemi için faydasız ve tehlikeli olduğunu hissettiğimiz anda memlekete geleceğiz. İşte bu kadar. Şimdi ben Kemali hürmetle gözlerinden öper, cenabı haktan senin için yücelik, İslam ve vatan için muvaffakiyet dilerim”

- Çanakkale Zaferi’nde Enver Paşa’ya haksızlık yapıldığını söylüyorsunuz.

 Sarıkamış’tan Enver Paşa sorumlu tutuluyor çünkü dönemin Genelkurmay Başkanı. Ama Çanakkale Zaferi’nde de Genelkurmay Başkanı ve tüm harekat planlarını yapan komutan. Mustafa Kemal Paşa’nın Çanakkale’deki başarısı inkar edilemez. Conkbayırı’nın kilit bir nokta olduğunu fark edip taarruzla gele geçiriyor. Düşman askerine 8 bin kayıp verdiriyor ve sonrasında Çanakkale’den çekilmek zorunda kalıyorlar. Ama “Çanakkale’yi geçemeyecekler” diyen Enver Paşa. Hatta Mustafa Kemal, ordu komutanı Alman generalden şikayetçi olduğu bir mektupta Enver Paşa’ya “Gel sen ordunun başına geç, Çanakkale’yi kurtaralım” diyor. Mustafa Kemal’in ne kadar başarılı olduğunu biliyoruz ama onu yüceltmek için herkesi küçültmeye, diğer kahramanları silip atmaya gerek yok.

Sarıkamış faciası  neden yaşandı?

- Sarıkamış faciası neden yaşandı? Harekatın amacı neydi ve gerçekte kaç kişi öldü? Dedeniz Enver Paşa’nın Sarıkamış Harekatı’na dair notlarında neler yer alıyor?

Sarıkamış özü itibariyle iyi bir plan. Dönemin Harbiye Nazırı Enver Paşa, Rusların az sayıda asker bulundurduğu ve Kafkasların kapısı olan Sarıkamış’ın alınması için 25 Aralık’ta noel akşamı baskın yapılmasını planlıyor. Hafız Hakkı Paşa, 10. Kolordu Komutanı olarak Rus ordusunu yenecek diye Allahuekber Dağları’na giriyor ve ancak 29 Aralık’ta Sarıkamış’a varıyor. Aradaki sürede Rus komutan bir çevirme harekatı olduğunu anlıyor ve orduyu takviye ediyor. Plan doğru tatbik edilse, Sarıkamış alınmış ve Türk ordusuna Kafkasların yolu açılmıştı. Rus ve Türk kaynaklarına göre, 90 bin askerin donarak ölmesi de mümkün değil çünkü muharip Türk asker sayısı 75 bin. İki taraftan 25-35 bin arasında askeri kayıp olduğu görülüyor.

Churchill ona ne sordu?

- Enver Paşa, nasıl oluyor da sık sık savaştığı Ruslardan silah ve altın yardımı alıyor?

Dönem konjonktürü farklı ittifaklar yaratabilir. Devlet ilişkilerinde ebedi ve ezeli düşmanlıklar ve dostluklar yoktur. Enver Paşa, Almanya’dan Rusya’ya giderken altı kez uçağı düşüyor ama idealinden vazgeçmiyor.

- Enver Paşa’nın düşman ülke İngiliz istihbaratıyla görüşmelerine de yer veriyorsunuz. İngilizler, Enver Paşa’dan ne öğrenmek istiyordu? Enver Paşa’nın İngilizler ile görüşürken amacı neydi?

O arada şartlar değişmişti. Çarlık Rusya yıkılmış, Sovyetler gelmişti. İngiliz Savaş Bakanı ve Başbakanı Churchill, Enver Paşa ile görüşmesi için bir İngiliz istihbarat subayını görevlendiriyor. Birkaç kez görüşüyorlar. İngilizler, Mustafa Kemal ile olan ilişkisini soruyor. Enver Paşa, kendi adına hareket ediyor ve bir formül bulup Türkiye’yi kurtarmak istiyor.

Düşman komutanı Sultana niçin yardım etti?

- İstanbul’daki işgal kuvvetleri komutanı Kont Caprini, Enver Paşa’nın eşi Naciye Sultan’ı İtalya’ya nasıl ve neden kaçırıyor? Enver Paşa’nın bir pazarlığı söz konusu mu?

Enver Paşa’nın bu olaydan sonradan haberi oluyor. Caprini, Enver Paşa’yı daha önce tanımış ve saygı duymuş ve birazda bir Osmanlı sultanına eziyet çektirmekten utanç duymuş. Çünkü işgalci Fransız komutan, Naciye Sultan’ı evinden çıkarıp kendisi oturuyor. Caprini, kurşuna dizilmeyi de göze alarak Naciye Sultan’a bir İtalyan pasaportu verip, kendi arabasına bindirerek kaçırıyor.