Her erişkin her çocuktan sorumlu

İki kız çocuğu ortadan kayboldu. Canımız yandı. Kahrolduk. Önceki kötü örneklerden hareketle başlarına neler gelmiş olabileceği fikri tüyleri ürpertti. Ve ölüm haberleri geldi. Adını bildiklerimizden ikisinin artık yaşamadığını, yetişkinlerce ailelerinden koparılıp öldürüldüklerini veya bir şekilde ölüme terk edildiklerini kayıtlara geçirdik. Sosyal medyada isimlerini resimlerini paylaştık. Vicdani sorumluğumuz tamamdır. Yapılabilecek her şeyi yaptık… mı? 

Sosyal medya duyarlılığı vicdan rahatlatmaktan başka işe yaramıyor mu?

Tabii ki herkes için geçerli değil. Sosyal medyayı bilinçli kullananlar da var. Doğru yerde doğru zamanda, özellikle de felaket anlarında desteği arttırma özelliği ile olumlu kullananlar da var. Ama onun dışında çok da konuya hâkim olmadan kullanıldığını da görüyoruz. Bu, sokakta dilenen çocuğun eline para verip, ‘Oh ben elimden geleni yaptım Allah da benden razı olsun’ deyip, arkasını dönüp gitmeye benziyor. Halbuki verdiğiniz her bir lira o çocuğun sokakta daha uzun kalmasına, daha çok kullanılmasına sebep oluyor. Parayı veren bu amaçla vermiyor ama sonuç bu. Oysa yapması gereken niye o çocuğun orada olduğunu anlamak, birinin onu zorlayıp zorlamadığını öğrenmek, bunu nasıl düzeltebileceğini anlamak ve yapmak. Ama bunlar zor. Elini taşın altına koyması lazım. Çaba göstermek lazım. Fakat cebinizde bozuk para varsa, diğeri çok kolay. 

Çocuk kaçırma ve istismar haberleri geldikçe en sık sorulardan biri şu oldu, “biz hangi ara bu kadar kötü olduk?” Böyle mi gerçekten, kötü mü olduk?

Hep kötüydük. Bir kere “biz” değil. Çocuk cinsel istismarı da, öldürülmesi de bütün dünyanın sorunu. Dolayısıyla “Biz ne ara bu kadar kötü olduk” diyorlarsa onların problemi. En azından ben otuz yıldır bu işle uğraşıyorum, var olduğunu, bir şeyler yapmak gerektiğini biliyorum. Ha, tabii ki değişen dünya nedeniyle sayıda artış ve görünürlük farkı var. Çocukların zarar görebileceği şeyler artıyor. Eskiden sadece sokağa çıktığında zarar görebileceğini düşündüğünüz çocukların odasında eline interneti veriyorsunuz. Siz elinizle sunmuş oluyorsunuz. Dolayısıyla bunlar süreci değiştiriyor. Arttı mı artmadı mı sorusundan evvel başka şeyleri düşünmeliyiz. Olduktan sonrasıyla ilgileniyoruz. Bu bizi gerçekten uzaklaştırıyor. Amacımız nasıl engelleyebiliriz, önleyebiliriz olmalı. Yoksa bekleyelim, yapılsın, ama çok ağır ceza verelim. İyi de önceliğimiz yapılmasın olmalı. Ama özellikle son olaylarda sadece sosyal medyamız değil görsel ve yazılı medya da çok kötü sınav verdi. 

Medyadaki haberler konuya dikkat çekilmesi için gerekli veya faydalı değil mi?

Halka ulaşmanın en etkin yollarından birisi. Ama bilgilendirme, öğretme ve olay nedeniyle bir takım şeyleri paylaşma yerine insanların korkularını arttıran, çoğu da doğru olmayan haberler gördük. Haber alma özgürlüğünü kısıtlamaktan bahsetmiyorum. Doğru haber vermek zorundalar. Benim de haber alma özgürlüğüm, doğru haber almayı içerir. Televizyonların, gazetelerin yazdığı hikâyeyi değil. Mesela son iki çocuğun ölümüyle ilgili şu ana kadar verilen haberlerin hepsi yanlış çıktı. İstismar yok. Şu yok, bu yok. Manşetlere baktığınız zaman, insanların sadece öfkesini, korkusunu arttırıcı şekilde. Altını okuyorsunuz, alakasız bir şey var orada. Çoğu insanın da bir paragraftan sonrasını okumaktan sıkıldığı bir ülkede yaşıyoruz. Çocuğun resmi de orada. “Ay ne kadar da güzel” diye vermek haber gazetenin haber verme özgürlüğüyle ilgili bir şey değil. Tabii ki gazete ve televizyon bir eğitim yeri değil. Ama kendi sorumluluğu var. Bu özeleştiriyi de yapmayı öğrenmeleri gerekiyor. 

Çocukların geleceği ile ilgili olarak dünya karanlık bir yere mi gidiyor?

Tabii ki her neslin karşılaştığı tehlikeler farklı. Ama bazı tehlikeler yüzyıllar geçse de değişmiyor; kaçırılma, tecavüz, hırsızlık gibi… Teknoloji nedeniyle çeşitleri değişiyor. Evinize giren hırsız azalıyor da, internetten veya telefonla sizi ikna ederek hatta hırsızlık yapıyor artık. Yöntem değişikliği. Bizim toplumumuzda, hep o “biz” diye başlamamızın temel nedeni bence, bizde bir ayrıcalık var. Bu olayları hep yanlış şeylere bağlıyoruz. Kültürel özellikler, din, inanç gibi şeylere bağlayanlar var. Bunun karşısında saldırılan değerleri savunacağım derken, savunulamaz bir suçu savunur gibi pozisyona düşenler var. Dolayısıyla olayı unutuyoruz. Ve birbirimizin karşılıklı yanlışlarından hareketle tartışıyoruz. 

Toplum bu olaylardan sonra cezaları da tartışıyor? Cezalar yeterli mi, caydırıcı olabiliyor mu?

İnsan psikolojisi açısından cezaların çok arttırılmasını istemek adalet değil, intikam duygusunu gösterir. Olan, onun da başına gelsin ister. Bu rahatlatır, ama geçicidir. Tabii ki her suçun bir cezası olmalı. Bu ceza da suçla doğru orantılı olmalı. Toplum vicdanı denilen şey de hukuk devletinde düzgün yasaların, düzgün ve hep aynı şekilde uygulanmasıdır. Türkiye’de çocuklara karşı işlenen suçlarda cezalar Amerika’ya ve pek çok Avrupa ülkesine göre yüksektir. Ama uygulama aynı şekilde gitmiyor. Orada bir sıkıntı var. Cezaların orantısız artması da uygulamada sıkıntıya sebep oluyor. Hâkimler de kendi içlerinde bir vicdan muhasebesi yaptıklarında cezayı orantısız görürse, takdir yetkisini salıvermekten yana kullanabiliyor. 

Ceza gereklilik olmakla beraber esas olan suçu önleme diyorsunuz. Nasıl yapabiliriz?

Birincisi biz, BM çocuk haklarına imza atmış bir ülkeyiz. Bu hem devleti hem de erişkin her bireyi çocuklardan sorumlu hale getiriyor. Yani bizim çocuğumuz olması şart değil. Her erişkin, her çocuktan sorumludur! Öncelikle bizim çocuğun birey olduğunu anlamamız gerekiyor. Çocuk küçük modelimiz veya parçamız değil, birey. Böylelikle haklarını da kabul etmiş oluyorsunuz. Çocuğun hakkı derken de üç yaşında istediği programı seyretmesinden bahsetmiyorum. Bu çocuk hakkı değil, bu çocuk istismarı. Hak derken, beslenme, yaşama, eğitim haklarından bahsediyorum. Anne baba olmak dünyadaki en zor işlerden bir tanesi. Bu tür bir şey olduğu zaman herkes önce dönüp ben ne yapıyorum diye kendine bakmalı. Ben çocuğumu yeterince koruyor muyum, yeterince bilgi verdim mi kendini koruması için? Çünkü çocuğa bunu öğretmek lazım. Kimin tehlikeli olabileceğini, kiminle ne kadar konuşabileceklerini, tehlike hissettiklerinde ne yapmaları gerektiğini öğretmek anne babanın görevi. Anne babaların eğitimi de devletin görevi. Anne babanın gözü önünde bir çocuk kayboluyorsa, anne baba ne yapıyormuş, bir de ona bakmak lazım. Şimdi “Ay yazık insanların acıları var, bir de onları mı suçluyorsunuz” denilmesin. Başka çocukların kaybolmasını engelleyecek bir mekanizma, dikkati çekecek bir şey. Üç yaşındaki çocuğu gözünüzden ayıramaz, mahallelidir diye sokağa salamazsınız.

Eskiden sokaklar daha güvenliydi, şimdi bozuldu diye bir kanaat var. Biz sokakta büyüdük, o zaman da böyle miydi?

Böyleydi. Evet sokakta büyüdük. Ben elli yaşımı geçtim. Çok iyi hatırlıyorum çünkü böyle bir şey de yaşadım. Birisi sana gelip ‘Annen baban çağırıyor’ derse kesinlikle gitmeyeceksin. Yakında büyük kim varsa hemen yanına gideceksin. Karşındaki zorlarsa hemen bağır hatta tekme at. Bana bunları öğretmişlerdi. Beş altı yaşlarımda o zamanlar güvenliydi denilen sokakta oynarken ‘Baban sana çikolata almamı söyledi’ diyen adama, ‘Sen git babam sana alır çikolata’ dediğimi de çok iyi hatırlıyorum. Ailem öğrettiği için ne yapmam gerektiğini biliyordum. Şimdi ailelerin öğretmesi gereken daha çok şey var.