Kağıdın dantel gibi işlendiği sanat: Katı’...

Katı’ yolculuğunuz nasıl başladı?

Sanat ile ilk tanışmam bundan 19 yıl öncesine dayanıyor. Başlangıçta tezhip çalışmalarım ile geleneksel Türk sanatlarına adımımı attım. Katı’ sanatı ile tanıştıktan sonra bu yolda ilerlemeye karar verdim. Amatörce başlayan çalışmalar bugün bir tutku. Sanat ile meşgul olanlar beni çok iyi anlayacaklardır. Bunu tarif etmek kolay değil.

Katı’ sanatı nedir?

Katı’ sanatı diğer adıyla kağıt kesme veya kağıt oyma sanatı. Adını Arapça’da kesmek anlamına gelen kat kelimesinden alıyor. Bir hat kalıbını, motif veya deseni kâğıttan kesip çıkartmak veya kâğıda deseni oymak ve başka bir zemine yapıştırmak suretiyle oluşturulan bir kitap bezeme sanatı. Kağıdın adeta dantel gibi işlenmesi diye de tarif edebiliriz. Köklü bir geçmişe sahip. Orta Asya’da doğmuş, İslam dünyasında ve Osmanlı döneminde 16’ncı yüzyılda gelişme göstermiştir. Bu sanat dalı ile yazma eserler meydana getirilmiş yani yazılar kalem ile yazılarak değil kağıttan kesilip yapıştırılarak hazırlanmış. El yazma eserlerin içinde ayrıca çeşitli çiçekler, buketler, vazolar, bahçe ve manzara tasvirleri ve levha çalışmalarında da çeşitli zengin uygulamalar yapılmış. Katı’ sanatı ayrıca deri oyma olarak kitap ciltlerinde de uygulanmış.                          

Hazırlık süreci nasıl?

Geleneksel tezhip motiflerinden oluşabileceği gibi serbest kurgulanan katı’ kompozisyonlar da olabilir. Tasarımın ardından kullanılacak kağıtlar ve diğer malzemeler hazırlanır. Oyma işlemine geçilmeden motifler üzerinde çeşitli deneme çalışmaları yapılır. Nasıl bir sonuç çıkacağı belli olmuş olur. Tasarım, çalışmanın özgünlüğü açısından en önemli süreç. Daha sonra motifler tek tek hazırlanır. Katlı çalışmalarda bu süreç uzun sürer. Çünkü her bir kat ayrı ayrı çalışılır. En son hazırlanan oyma parçalar kompozisyondaki yerine yapıştırılır. 

Ne tür kağıtlar kullanıyorsunuz?

Eserlerin zamana karşı dayanıklı olması için, asitsiz veya düşük asitli, uzun ömürlü, kaliteli, kağıtlar kullanılır. Bunlar doğal boyalarla hafif renklendirilmiş kağıtlar veya ebru kağıtları olabildiği gibi, düz kağıtlar veya altınla boyanmış kağıtlar olabilir.

Katı’ sanatı masraflı mı? Öğrenmek isteyenlere neler tavsiye edersiniz?

Malzeme açısından diğer sanatlara göre daha masraflı değil. Sanat malzemelerinin fiyatları günlük kullanılan diğer ürünlere göre daha yüksek, ancak bir malzeme ile birçok eser üretebilirsiniz. Ancak burada önemli olan doğru kaynaktan öğrenmek, istikrarla çalışmaya devam etmek, çokca pratik yapmak ve sağlam bir alt yapı oluşturmak. Kısa bir sürede öğrenilecek bir sanat değil. Tezhip, minyatür, hat... Bunların hepsi uzun emek isteyen sanatlar.

Bu sanatın ünlü sanatkârları kimler? Yani tarihe iz bırakmış kişilere örnek verebilir misiniz?

Katı’ tarihinde Osmanlı döneminden birkaç örnek vereyim. 16’ncı yüzyılda Kanun-i Sultan Süleyman döneminde yetişmiş en önemli sanatkarlardan biri Efşancı Mehmet’tir. Türk sanatının en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilen İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan ‘Nişapuri Albümü’ olarak anılan yazmanın içinde yer alan bahçe çalışması kendisine atfedilir. Aynı dönemde yetişmiş bir başka sanatkar Ali Çelebi. Çelebi’ye ait eserlerin en önemlilerinden biri Kanun-i Sultan Süleyman’ın oğlu Şehzade Mehmet için tamamı oyma olarak hazırlanan ‘40 Hadis’ adlı yazmadır. 16’ncı yüzyıldan sonları ve 17’nci yüzyıl başlarında yaşamış olan Bursalı Fahri en ünlü Türk oyma sanatkarlarımızdan. Çok sayıda ve çok çeşitli eserler veren Fahri, hatta yurt dışında bulunan çalışmaları ile de dünyaca ünlü.

Bu sanatın en ünlü isimlerinden biri 16’ıncı yüzyılda Sultan Süleyman dönemindeyaşamış Efşancı Mehmet’tir.

Geleneksel değerlerimizi yurt dışına tanıtmalıyız

İlk başladığım yıllarda kaynak veya malzeme bulmakta çektiğim zorlukları unutamam. Yıllar içinde imkanlar yavaş yavaş gelişti. Halkımızın kendi öz değerlerini yansıtan sanatları çok iyi tanıması gerekli. Yeni yorumlarla özgün eserlerle yurt içinde ve özellikle yurt dışında çok aktif ve donanımlı olmamız lazım. Araştırmalarımda özellikle yurt dışında müze veya özel koleksiyonlarda bulunan Osmanlı katı’ eserlerinin çok ilgi çektiğini görüyorum. Öğrencilerime her zaman kağıt oymacılığı veya diğer dallarda yurt dışındaki sanat faaliyetlerini takip ederek vizyonlarını geliştirmelerini tavsiye ediyorum. Ancak bu şekilde yol alabileceğimize inanıyorum.