Şehirler yer değiştirse de Metin Hoca onları bulur

“Coğrafyada örnek insan” olması tesadüf değildir elbette. Çocuk yaşta başlar coğrafyaya ilgisi. İlk merakı da “yer isimleri” olur. Malatya’da doğar. Doğduğu dönemde 27 bin nüfuslu olan şehre dair ilk hatırladığı - henüz dört yaşındayken- Atatürk’ün 1937 yılındaki Malatya’yı ziyareti olur. Babası İ. Hakkı Tuncel’in görevi nedeniyle Erzincan İliç’e tayin olurlar. 1938’de Atatürk’ün vefatı ve 1939 Erzincan depremi bu dönemin ilk hatıraları olur. Tüm Erzincan yıkılır ancak İliç’te yıkım olmaz. Bu durumu yıllar sonra mesleği sayesinde çözecektir. Alivyon üzerine kuruludur Erzincan dolayısı ile yıkım kaçınılmazdır oysa İliç ana kaya üzerindedir.

“Şehirlerin yer değiştirmesi” konusuna özel ilgisi de bu depreme dayanır aslında. Çok önemli olan ve pek çok bilim alanını ilgilendiren yer değiştirmelerin gündelik hayatımıza da etkisi büyüktür. Metin hocanın sayesinde Türkiye’de 30’dan fazla

ilin yer değiştirdiğini öğreniyoruz. Kuruldukları “yeri değiştiren” şehirlerin kaderi ise ya tamamen yok olmak ya da ismen kalabilmek olur.

ERZİNCAN YEDİ KEZ DEĞİŞTİ

Türkiye’nin önemli depremlerini meydana getirenin yerkabuğu deformasyonları ile oluşan ve halen hareket eden “aktif” faylar olduğunu hatırlatıyor. Erzincan’da tektonik bakımdan en faal yerlerden birinde kuruludur. Dolayısı ile tarih boyunca defalarca (1047, 1457, 1583, 1666, 1784, 1888, 1930/ 1939) deprem felaketini yaşar ve defalarca yer değiştirir. Yakın devirde yaşanan yer değiştirmelere Erbaa, Gediz de dahil olur. Ancak benzer durum tarihin eski devrilerinde de olur. Mesela Elbistan, 12’nci yüzyılda yaşanan ve 9 derece şiddetindeki depremden önce 5 km kuzeybatıda olan ve bugün “Karaelbistan” isimli köyün yerinde imiş.

“Yer değiştirmeler”in tek sebebi deprem olmaz elbette. Alüvyonlanma faliyetleri göl seviyelerindeki değişiklikler ya da vadi tabanındaki yamaç döküntüleri de şehri rahatsız eder. Şehirleri söndürür alüvyonlanmalar. Haliçlerin alüvyonla dolması önemli çünkü sadece fiziki değil beşeri etkileri de vardır. Antik şehirleri düşünün mesela. Selçuk’un yer değiştirmesi Efes antik kentinin de kaderini değiştirir.

Van Erciş’teki değişim ise “göl sularındaki seviye değişikliklerinin sebep olduğu yer değiştirmelerden olur. Evliya Çelebi 17’nci yüzyılda gölün su seviyesinin Erciş Kalesi’ni karadan ayıracak kadar kabardığını bildirir. Günümüzdeki Erciş, göl kıyısından 3 km içerdedir.

42 ARAŞTIRMA

“Neden coğrafya“ diye soruyorum. İlkokulda karar vermiş ve büyünce ne olacaksın sorusuna yegane cevabıymış coğrafya”. Civardaki şehir, kasaba ve köy isimlerini ezberlemiş önce daha sonra ise demiryolu istasyonlarını. Lisede aldığı ve günümüze dek sakladığı Coğrafya Dünyası Dergisi’ni hiç kaçırmamış.

Üniversitedeyken derslerdeki başarısı ve coğrafyaya ilgisi Ordinaryus Prof. Dr. Besim Darkot’un dikkatini çeker ve asistanlık teklif eder. Bu Metin Tuncel’in akademik hayatının başlangıcı olur. Doktora tezinden şehre olan ilgisi nedeniyle, Bergama’yı çalışır. Doçentlik tezinde “demiryolunun şehrin en faal yerini meydana getiren ve ana caddeden geçmesini enteresan bulduğu” İzmit’i çalışır. Bu tez Türkiye’de yapılan “İlk şehir coğrafyası” tezi olur. Bence bu tezi, Profesörlük tezinin “Türkiye’de yer değiştiren şehirler” oluşuna hazırlık olur. 1978 yılında profesör olduktan sonra 1982 yılında Erciyes Üniversitesi Rektörü olarak görev yapan Metin hoca 42 yıl bilimsel araştırma yapar.

ŞEHİR MEDİNEDİR AKSİ BEDEVİDİR

Borabay Gölü, heyelan gölü olarak Metin hoca yayınıyla coğrafya literatürüne girer. Dünya literatürüne “traverten seddi gölü” tanımını koyar. Üstelik hem dünyadaki hem de ülkemizdeki tek örneği olan Otlukbeli Gölü’nü bulurlar.  Sadece ülkemizin değil Avrupa kentlerinin de şehir coğrafyaları ile de ilgilidir Metin Hoca.

“Şehri şehir yapan nedir” diye sordum Metin Hoca’ya. Bence şehrin 100 farklı tarifini yapabilir Metin hoca. “Medine demektir şehir, tersi ise bedevidir” Ama en sevdiği tarif ise “çevrenin merkezidir, çalışan nüfus arasında iş bölümünün ve geçim kaynaklarının çeşitlenmesinin görüldüğü yerdir. Köylerdeki tek geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktırr. Köylerde çeşitlik yoktur ve köylü toprağa bağlıdır. Şehri kırsaldan ayıran şehir yapan budur” olur.

DAĞLAR HANGİ RENKTE OLUR?

Metin hocayla konuşurken anlatılan bir detay aslında tüm sohbeti özetler gibiydi. Karadenizli bir aile Konya’ya taşınır. İlkokula giden çocukları Konya’da okula yazılır. Ders resimdir konu dağlar. Tüm Konyalı çocuklar dağları kahverengi çizer, Karadenizli çocuk ise yeşil. Konyalı çocuklar dalga geçer yeşil dağ olmaz diye. Karadenizli çocuk ise tersini söyler dağ yeşildir diye. Öğretmen müdahale eder ve anlatır. 40’tan fazla sempozyuma ve konferansta imzası olan, 79 yayını bulunan, dahil olduğu uluslararası projelerin yanı sıra halen İSAM’da çalışmaya devam eden Prof. Dr. Metin Tuncel’le tanışabilmeniz ümidiyle...