Ölüm, geride kalan yakınlar için yalnızca duygusal bir kayıp değildir. Aynı zamanda sigortalının vefatı sonrası ekonomik anlamda da zorluklara yol açabilmektedir.
Sigortalının vefatıyla birlikte aile fertlerinin gelir kaybı yaşaması ekonomik zorluklardan birini ifade etmektedir. Bu noktada, sosyal güvenlik sisteminin sunduğu ölüm aylığı, geride kalan hak sahiplerinin maddi güvenceye kavuşmasını sağlayan en önemli desteklerden biri olarak ifade edilebilir.
Ölüm aylığı veya halk arasında bilinen ismi ile dul/yetim aylığı, yalnızca ekonomik bir gelir değildir. Aynı zamanda devletin sosyal adalet ve dayanışma anlayışının da bir yansımasıdır. Dul eşin, çocukların ve bazı durumlarda anne ve babanın yaşamlarını daha güvenli ve huzurlu bir şekilde sürdürebilmesine katkı sağlamaktadır.
SAĞLANAN HAKLAR
Ölüm sigortası 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca uzun vadeli sigorta kollarından birini ifade etmektedir. 5510 sayılı Kanun'un 32'nci maddesinde "Ölüm sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları" hüküm altına alınmıştır. Ölüm sigortasından sağlanan haklar şunlardır:
* Ölüm aylığı bağlanması.
* Ölüm toptan ödemesi yapılması.
* Aylık almakta olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi.
* Cenaze ödeneği verilmesi.
Dolayısıyla ölüm aylığı, ölüm sigortasından sağlanan haklardan biridir.
YARARLANMA ŞARTLARI
Ölüm aylığına hak kazanılması için çeşitli şartlarında yerine getirilmiş olması gerekmektedir. 5510 sayılı Kanunu'nun yürürlük tarihinden sonra ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için aşağıdaki şartlar sağlanmış olmalıdır:
* En az 1800 gün uzun vadeli sigorta kolları (malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları) primi bildirilmiş olması veya,
* 4/a kapsamında sigortalı olanlar için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş, olması şartları aranmaktadır.
Dikkat edileceği üzere, ikinci şartın yerine getirilmesinde ölen sigortalının ve hak sahiplerinin yaptığı borçlanmalar dikkate alınmamaktadır. Ancak, 01.10.2008 tarihinden önce vefat eden sigortalıların 900 gün hesabında borçlanılan tüm süreler dikkate alınmaktadır.
Vefat eden sigortalının çocuklarına aylık bağlanabilmesi için 27.03.2018 tarihinden itibaren ölüm aylığı bağlanması talebinde bulunan çocuklardan 4/a kapsamında sigortalı sayılanlara;
* 18 yaşını,
* Lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını,
* Yükseköğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurana kadar aylık bağlanacaktır.
Aylık almakta iken 4/a kapsamında çalışmaya başlayan hak sahibi çocukların da belirtilen yaş ve öğrencilik halleri devam ettiği müddetçe bağlanan aylıkları kesilmeyecektir.
KIZ ÇOCUKLARININ ŞARTLARI
Kız çocuklarına ölüm aylığı bağlanabilmesi için, kız çocuğunun çalışmıyor olması, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması, evli olmaması, evli olmakla birlikte sonradan boşanmış veya dul kalmış olmaları gerekmektedir. Kız çocuklarına ölüm aylığı bağlanabilmesi için herhangi bir yaş veya öğrenim durumu şartı aranmamaktadır. Evlenmemeleri ve sigortalı çalışmaya başlamamaları halinde ölüm aylığı ödenmeye devam edecektir.
ERKEK ÇOCUKLARININ ŞARTLARI
Evli olup olmadıklarına bakılmadan, erkek çocukların yükseköğrenim görmeleri halinde 25 yaşını doldurmamış olmamaları, ortaöğrenim görmeleri halinde 20 yaşını doldurmamış olmaları, herhangi bir eğitim kurumunda öğrenim görmemeleri halinde ise 18 yaşını doldurmamış olmaları, çalışmıyor olmaları, kendi sigortalılıkları nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması şarttır.
MALUL ÇOCUKLAR, DUL EŞ, ANNE VE BABAYA AYLIK
Malul çocuklara ölüm aylığı bağlanabilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az %60 oranında yitirdiği tespit edilen malul çocuklara, evli olup olmadığına, yaşına veya cinsiyetine bakılmadan ölüm aylığı bağlanmaktadır.
Sigortalının dul eşine aylık bağlanması için, ölüm tarihinde sigortalının eşi ile yasal evlilik bağı bulunması gerekmektedir. Ayrıca sigortalı eşinin vefatından sonra evlenmemesi de diğer bir şarttır. Sigortalının dul eşine ölüm aylığının %50'si bağlanmaktadır. Aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde %75'i oranında aylık bağlanmaktadır.
01.10.2008 tarihinden sonra vefat eden sigortalının anne ve/veya babasına ölüm aylığı bağlanabilmesi için de bazı özel şartlar bulunmaktadır. Eğer anne ve/veya baba 65 yaşın altındaysa, aylık bağlanabilmesi için öncelikle sigortalının hak sahibi eşi ve çocuklarından geriye artan bir hisse bulunması ve anne ve/veya babanın her türlü kazanç ve gelir toplamı, asgari ücretin net tutarından az olması gerekmektedir.
Anne ve/veya baba 65 yaşın üzerindeyse, yukarıdaki şartları taşımaları halinde artan hisse olup olmadığına bakılmadan ölüm aylığı bağlanacaktır.
MADENCİLERİN ÖLÜM AYLIĞI
Ek olarak, 26.11.2022 tarihli ve 32025 sayılı Resmi Gazete'de 7421 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 5510 sayılı Kanun'a ek 23'üncü madde eklenmiştir. Eklenen madde kapsamında ölüm sigortasından sağlanan haklar ve yararlanmak için gerekli her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün uzun vadeli sigorta kolları primi ödenmiş olması şartı kömür ve linyit madenlerinin yeraltı işlerinde meydana gelen iş kazası sonucunda ölen sigortalılar için uygulanmamaktadır.
Kömür ve linyit madenlerinin yer altı işlerinde meydana gelen iş kazası sonucunda vefat eden sigortalıların hak sahiplerine bir gün dahi sigortalı olsalar bile iş kazasından dolayı ölüm aylığı bağlanacaktır.
Kömür ve linyit madenlerinin yeraltı işlerinde meydana gelen iş kazası sonucunda ölen sigortalının, genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığı nedeniyle prim ve prime ilişkin her türlü borçları terkin edilmekte ve ölüm tarihinde sigortalıya ilişkin şartlar aranmadan hak sahiplerine aylık bağlanmaktadır.
Ayrıca bu fıkra kapsamında ölen sigortalının anne ve babasına gelir ve aylık bağlanmasında, gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması şartları aranmadan ölüm aylığı bağlanacaktır.
Sonuç olarak ölüm aylığı, sigortalının vefatından sonra geride kalan yakınlarının ekonomik güvencesini sağlayan en önemli sosyal haklardan biridir. Dul eş, çocuklar ve bazı durumlarda anne baba için sağlanan bu hak, aile bütünlüğünün korunmasına ve yaşamın daha güvenli bir şekilde sürdürülmesine katkıda bulunmaktadır. Ölüm aylığı, sosyal devlet anlayışının en somut göstergelerinden biri olarak toplumda adalet ve dayanışmayı da güçlendirmektedir.
