Dergahların zemzemi nisan yağmuru

Nisan ayıyla beraber doğa da yenilenmeye başladı. Çiçeklerin açma ayı olarak bilinen Nisan ayının bereketinin “Nisan yağmurları”ndan geldiği ise aşikar. Bolluk ve bereketin simgesi Nisan yağmurları için eskiler “Nisan yağmuru midye ve istiridyenin içine düşerse inci, yılanın ağzına düşerse zehir olur” sözünü de boşuna dememişler. Hatta bu nedenle açık alana konulan leğenlere Nisan yağmurunun dolması beklenir, o dolan su hastalıktan arınması için küçük büyük herkese içirilirdi. Günümüzde azalan Nisan yağmuru biriktirme geleneğini Zeytinburnu Belediyesi Yayınları’nın çıkardığı Z Dergi’nin Su ve Şifa sayısı hatırlattı.

Yağmur çiğlerinden yoğurt

“Nisan yağmuru, Rûmî takvime göre Nisan ayında yağan yağmurlara verilen isimdir. Milâdî 13 Nisan’da başlayıp 12 Mayıs’ta sona eren Nisan ayı halk arasında “yağmur ayı” veya “yağar ay” olarak nitelendirilir” bilgisi verilen Z Dergide, yağmur suyunun nasıl toplandığı şöyle anlatılıyor: “Günümüzde Orta Asya’da, İslam ve Balkan coğrafyalarında, Hızır ile İlyas peygamberlerin 6 Mayıs’ta (Rumî takvime göre 23 Nisan) buluştuğuna inanılmaktadır. “Hıdrellez” (Hızır-İlyas) ismi verilen bu günde yağan yağmura önem atfedilir. Bolluğun ve bereketin timsâli olan Hızır Peygamber’in evleri ziyâret edeceği inancıyla kaplara yağmur suyu doldurulması âdeti hâlâ yaşatılmaktadır. Yağmur çiğleriyle yoğurt yapma geleneği de devam etmektedir.”

Bir tas VE dört kuş   

Mevlevîler tarafından da mübârek sayılan Nisan yağmurları, dergahlarda toplanıp üzerine duâlar okunarak dergâhın zemzemi olarak dağıtılırmış. Mineral yönünden oldukça zengin olan Nisan yağmurunun konduğu tasa ise “Nisan tası” denilmiştir. Nisan tasına toplanan suya Hz. Mevlânâ’nın sarığının ucu batırıldığı için “destar suyu” da denirmiş. Z Dergide “Nisan tası”na ilişkin şu bilgiler yer almaktadır: “Son İlhanlı hükümdarı, Ulcaytu Sultan Mehmed’in oğlu Ebu Said Bahadır Han tarafından Musul’da yaptırılarak 1327 yılında Mevlânâ Dergâhı’na hediye edilen eşsiz güzellikteki Nisan tası, bugün Konya (Mevlânâ) Müzesi’nde yer alır. Müze müdür vekili Dr. Naci Bakırcı da, buraya gelen ziyâretçilerin büyük ilgi gösterdiği eserler arasında yer alan Nisan tasının yüzlerce yıldır Anadolu’da var olan Nisan yağmurlarının toplanması geleneğinin günümüze yansıması olduğunu belirtmiştir. Bakırcı, “Nisan aylarında Nisan tası, Kubbe-i Hadra’nın (Yeşil Kubbe) hemen altına konur, kazanda toplanan su ziyaretçilere dağıtılırdı. Konya’da yağmurun az yağdığı kurak senelerde bu suyun bereket niyetine tarlalara serpildiği de bilinir” ifadeleriyle Nisan tasına verilen önemi îzah ediyor. Eski kaynaklarda yapılan araştırmalar sonucu, çiftçilerin tohum olarak kullandıkları buğday ve arpaların Nisan tasına bereket olsun diye konulduğu, ekim zamanında da buradan bu tohumların alınıp diğer tohumların arasına konularak ekildiği bilgisine ulaştıklarını bildirmiştir. Bronz üzerine altın ve gümüş kakma olarak yapılan Nisan tası dört parçadan oluşur: kapak, gövde, bilezik, kâide. Kapağında kuyruğu kırılmış bir horoz heykeli bulunan eser kıymetli madenlerle süslenmiştir. Nisan tasının diğer taraflarında gümüş kakma olarak uçar ya da yürür vaziyette muhtelif kuş resimleri vardır. Mâlûm olduğu üzere Bakara sûresinin 260. âyetinin meâlinde şu bilgi yer alır: Hz. İbrahim: “Ya Rabbi! Ölüyü nasıl diriltirsin bana da göster” diye yalvarınca “Dört kuş al, onları parça parça et, sonra çağır, sana koşarak gelirler. Bil ki Allah aziz ve hakîmdir” cevabını almıştır. Dört kuştan murat, Mesnevî-i Şerif’te kaz, tavus, karga ve horozdur. Kaz hırsa, horoz şehvete, tavus dünya mertebelerine, karga da tûl-i emele teşbih etmiştir. Bu sanat eserini ibdâ eden sanatkârların bu dört kuş hikâyesinden esinlendiği düşünülmektedir.”