Hayvanat bahçeleri zulüm mü ihtiyaç mı?

İlk olarak hükümdarların ve soyluların prestij koleksiyonları olarak görülen menagerie diye tabir edilen hayvanat bahçeleri vardı. Zaman içerisinde modern hayvanat bahçeleri statüsü kazanmış ve 1970’li yıllardan sonra ise çağdaş hayvanat bahçeleri ve biyoparklar olarak görülmüş. Son yıllarda ise araştırma ve hayvan refahına önem veren biyolojik merkezlere dönüştü. Türkiye’de de 1937 yılından beri hayvanat bahçeleri var. Ancak bu kurumlar bazı kesimler tarafından hayvanların yaşam hakkını ihlal eden yapılar olarak büyük tepki görüyor. Buna karşılık özellikle yardıma muhtaç hayvanların bakımı ve nesli tükenmekte olanların korunması için hayvanat bahçelerinin olması gerektiğini savunanlar da var. Hayvanat bahçelerinin kuruluş amaçları; eğlence, doğayı anımsatma, hayvan sevgisini kazandırma, eğitim, regresyon, turizm ve türlerin korunması olarak sıralanıyor. Bunlar arasında en önemli olanı ise nesli tehlike altında bulunan türleri korumak, yetiştirmek ve doğaya bırakmak. Sözgelimi birkaç yıl önce ülkemize getirilen Hint gergedanı olan Samir’in hikâyesini bu anlamda önemli bir örnek. Samir’in ülkesinden buraya getirilirken günlerce süren yolculuğunda çeşitli yaralar alması hayvan severleri üzmüştü. Ancak Hint Gergedanlarının boynuzları çok değerli olduğu için yaşadıkları coğrafyada avlanıp yaşam alanları yok ediliyor. Dolayısıyla Samir, Türkiye’ye getirtilerek ona yeni bir yaşam şansı verilmişti. Götürüldüğü hayvanat bahçesinde onun için özel bir yer hazırlanmıştı. Belki de türünün kalan son birkaç üyesinden biri idi. Dolayısıyla hayvanların kötü muamele gördüğü kimi yerler olsa da hayvanat bahçeleri çoğu zaman farklı türleri koruma işlevi görüyor.  

Çerçevesi kanunlar tarafından çizilmiş 

Hayvanat bahçelerinin elbette hukuki bir statüsü var. Bu kurumların amacı ve işleyişi Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 24/6/2004 tarihli ve 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu “Hayvanat bahçelerinin kuruluşu ile çalışma usul ve esasları hakkında yönetmelik”le detaylandırılmış. 

Hayvanat bahçelerinin asıl amacının türlerin kurtarılması, sürdürülebilmesi ve doğaya bırakılması olmalı konusunda hem fikir olan birçok kurum ve şahıs var. Hayvanat bahçeleri konusunda yapılan akademik çalışmalar oldukça az. Bu çalışmalardan biri 2016 yılında yayınlanan Dumlupınar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Zooloji Ana Bilim Dalı’nda Dr. Öğrt. Üye. Ahmet Selçuk Özen’in hazırladığı “Türkiye’de B Grubu Hayvanat Bahçesi ve Akvaryumların Durumu” başlıklı yayın. Özen, burada 2016 yılında Türkiye’de A ve B grubu toplam 26 adet ruhsatlı Hayvanat bahçesi ve akvaryum bulunduğunu yazıyor. Hangi gruptan olursa olsun, bütün hayvanat bahçelerinin, özellikle nesilleri tehlike altında bulunan türlerin korunmasında önemli bir role sahip olduğunu kaydeden Özen, makalesinde şu bilgilere vermiş: Avrupa ülkelerinde tür koruma ve diğer konulardaki önemlerin fark edilmesinden sonra, hayvanat bahçesi ve akvaryumların sayısı hızla artmış. Türkiye’de nesli tehlike altında olan Kızıl geyik, Alageyik, Su samuru ve Ağaç sansarı gibi onlarca korunan türü doğada kaderleriyle baş başa bırakmak pek doğru değil. Bu türler, eli silahlı insanların baskısı altında, tıpkı Anadolu parsı ve kelaynak kuşları gibi adeta dramatik sonlarını beklemekte. Bu bakımdan hayvanat bahçeleri nesli tehlikede olan türlerin popülasyonlarını sürdürülebilmelerinde önemli bir alan. Bu kuruluşların elbette eksik veya kusurlu görevleri bulunabilir. Amaç, bunları gidermek ve azami derecede bu kuruluşlardan doğa ve dolayısıyla da insan adına yararlanabilmek. 

Doğada olduğu gibi hayvanat bahçelerinde barındırılan hayvanların da kaderlerine terk edilmemeleri gerektiğini belirten Özen, “Türkiye’de ruhsatsız hayvanat bahçelerinin faaliyetlerine izin verilmemeli ve B grubu hayvanat bahçelerinin sayıları arttırılmalı. Ayrıca buralarda hayvan davranışları konusunda uzmanlara görev verilmeli.” diyor.