''Türkiye bölgede ana yatırımcılardan biri''

Türkiye'nin Özbekistan Büyükelçisi Olgan Bekar, TurkicWorld'e yaptığı açıklamada, Türkiye'nin Özbekistan ekonomisinin ana yatırımcılarından biri olduğunu söyledi. Bekar, "2022'de Özbekistan, yaklaşık üçte biri doğrudan yabancı yatırım olmak üzere yaklaşık 9,8 milyar dolarlık yabancı yatırım çekmeyi başardı.

Türkiye, Rusya ve Çin ile birlikte yüzde 10'luk payla Özbekistan'ın en büyük üç yatırımcısını kapattı" ifadelerini kullandı.

- Türkiye, Rusya, Çin ve Kazakistan ile birlikte Özbekistan'ın en büyük ekonomik ve ticari ortaklarından biridir. Türkiye ile Özbekistan arasındaki ilişkiler her alanda karşılıklı güven ortamında gelişmektedir. 2016'da 1,2 milyar doların üzerinde olan ikili ticaret hacmi 2020'de 2,1 milyar dolara ulaşmış, 2021'de ise 3,6 milyar doları aşmıştır. Türkiye'nin ticaret hacminin bu yıl 5 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Bu konuda ne söyleyebilirsiniz?

Sizin de ifade ettiğiniz gibi, Türkiye ve Özbekistan ilişkileri her sahada karşılıklı güven ortamında gelişmekte olup, ticari ilişkilerimiz bunun en somut göstergelerinden biridir.

Küresel salgının olumsuz etkilerinin en ağır şekilde hissedildiği 2020 yılını dahi artı büyümeyle tamamlayan ikili ticaret hacmimiz 2021 yılında 3,6 milyar ABD Dolarını aşmış, 2022 yılında da bu seviyeyi korumuştur. Ayrıca, ithalat ve ihracat rakamlarımızın birbirine oldukça yakın düzeyde seyretmesi ticari ilişkilerimizin birbirini tamamlayıcı ve destekleyici mahiyette olduğunu göstermektedir. Kısa vadede 5 milyar ABD Dolar, orta vadede 10 milyar Dolar ticaret hacmi hedefimize ulaşabilmek için yoğun gayret sarf ediyoruz.

Türkiye, 2000'e yakın firmayla Özbekistan'daki yabancı sermayeli firmalar bakımından Rusya'dan sonra ikinci sırada gelmekte olup, söz konusu firmalar en çok toptan ve perakende ticaret, inşaat, tekstil-konfeksiyon, inşaat malzemeleri, yiyecek hizmetleri, tarım ve gıda üretimi gibi alanlarda faaliyet göstermektedir. Ulaştırma ve lojistik alanındaki ilişkilerimiz de hızla ilerlemekte olup, son 5 yılda iki ülke arasında karayolu taşımacılığı 2 kat artış göstermiştir.

Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi İkinci Toplantısı'nı Mart 2022'de gerçekleştirmiştik. Sözkonusu ziyarette imzalanan 'Tercihli Ticaret Anlaşması', yürürlüğe girdiğinde iki ülke arasındaki ticaret hacminin artırılmasına çarpan etkisi yapacaktır.

2022 yılında Özbekistan 9,8 milyar dolar yabancı yatırım çekmeyi başarmıştır. Bunun yaklaşık üçte biri doğrudan yabancı yatırım mahiyetindedir. Türkiye %10'luk payı ile Rusya ve Çin'in ardından, geçtiğimiz yıl Özbekistan'a en çok yatırım yapan üçüncü ülke konumundadır.

İşadamlarımız için Özbekistan'da, tarım, sera, inşaat, turizm, gıda işleme ve paketleme, et kombine tesisi, inşaat malzemeleri üretimi, elektrik malzemeleri üretimi, madencilik, otomotiv yan sanayi malzemeleri üretimi, geleneksel ve alternatif enerji, elektrik üretimi, bilgi teknolojileri, kuyumculuk, ulaştırma ve depolama gibi sektörlerin potansiyel yatırım alanları olarak öne çıktığı görülmektedir.

Kardeş Özbekistan'la işbirliğimiz, bölgemiz ve ötesi için hayati ve stratejik önemdedir. Özbekistan'ın geçmekte olduğu bu yeniden yükseliş döneminde, vatandaşlarımıza Özbekistan'ı ziyaret etmeyi, bu ülkeye yatırım yapmayı tavsiye etmekteyiz. Özbekistan'da imza attığı projelerle bizleri gururlandıran girişimci iş insanlarımız, ikili ticaretimizin de itici gücünü teşkil etmektedir.

- Özbekistan 2019 yılında Türk Devletleri Teşkilatı'na katıldı. Ülkenin bu kurumun faaliyetlerine ve çabalarına katkısını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Özbekistan'ın 2019 yılında o dönemki ismiyle Türk Konseyi'ne üye olması tarihi bir adımı teşkil etmiştir. Cumhurbaşkanı Mirziyoyev'in siyasi iradesi neticesinde gerçekleşen bu adım, Türk dili konuşan ülkeler arasında 30 yıldır üzerinde çaba sarf edilen bütünleşmenin daha da ilerlemesine katkı sağlamış; Türk devletleri arasındaki işbirliğinin, teşkilatın kurumsal faaliyetlerine ilaveten, alt – bölgesel düzeyde çeşitlenmesine vesile olmuştur.

Özbekistan, 11 Kasım 2022 tarihinde, Türk Dünyası Medeniyet Başkenti ilan edilen Semerkant'ta düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı Dokuzuncu Zirvesi ile teşkilatın dönem başkanlığını ilk defa devralmıştır. "Türk Medeniyeti için Yeni Dönem: Ortak Kalkınma ve Refaha Doğru" temasıyla düzenlenen tarihi Zirve sırasında Liderler, Üye ve Gözlemci Devletlerin Türk bütünleşmesine ve Türk Dünyası 2040 Vizyonuna güçlü bağlılığı vurgulamışlardır.

Aralarında, 2022-2026 Türk Devletleri Teşkilatı Stratejisi, Türk Devletleri Teşkilatı Ticaretin Kolaylaştırılması Stratejisi, Basitleştirilmiş Gümrük Koridoru Kurulmasına İlişkin Anlaşma, Uluslararası Kombine Yük Taşımacılığı Anlaşması, Ulaştırma Bağlantı Programı, Türk Devletleri Teşkilatı Üye Devletlerinin İlgili Kurumları Arasında Dijital İnsan Kaynakları Sistemlerine İlişkin Mutabakat Zaptı ve Türk Devletleri Teşkilatı Ticareti Kolaylaştırma Stratejisi gibi anlaşmaların da imzalandığı zirvede liderler Teşkilatın geleceğini ilgilendiren bir dizi önemli konuda kararlar aldılar. Ayrıca, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin gözlemci üye olarak aile meclisimize Semerkant Zirve'sinde katılması bizleri ziyadesiyle mutlu etmiştir.

Zirvenin diğer önemli kararlarından biri, TDT Üye ve Gözlemci Devletlerinin ekonomileri için gerekli kaynakları sağlayacak ve daha sağlam bir Türk finansal bütünleşmesinin oluşturulmasına yardımcı olacak, Türk Yatırım Fonu'nun kurulması olmuştur.

Son olarak, Türk Devletleri Teşkilatı Olağanüstü Zirvesi, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin girişimiyle, 16 Mart 2023 tarihinde Ankara'da "Afet-Acil Durum Yönetimi ve İnsani Yardım" temasıyla düzenlenmiştir. Türk dünyasının liderleri, ülkemizde yaşanan deprem felaketi sonrasında sergiledikleri olağanüstü dayanışmayı bir kez daha tüm dünyaya gösterdiler.

-Türkiye ve Özbekistan'ı birçok alanda iki stratejik ortak olarak adlandıra biliriz. Buna örnek olarak yakın zamanlarda MÜSİAD'ın Özbekistan'da ilk şubesini açmasını gösterebiliriz. Bugünlerde Türk girişimciler tarafından Özbekistan'da hayata geçirilen projeleri nasıl değerlendiriyorsunuz?

-Türk şirketlerinin Özbekistan'da yatırım yapmalarını nasıl değerlendiriyorsunuz? Özbekistan bir piyasa olarak Türk yatırımcılar işin ne kadar önem taşıyor?

Müşterek tarih, dil, inanç, medeniyet ve geleneklerimiz temelinde gelişen işbirliğimizin mevcut durumu memnuniyet vericidir. Ancak mevcut potansiyelimiz ışığında, iki kardeş ülke olarak gidecek daha çok yolumuz olduğunun farkındayız. Bu nedenle, liderlerimizin ortaya koyduğu hedef uyarınca, ticaretin önündeki engelleri kaldırarak kısa vadede 5 milyar Dolar, orta vadede 10 milyar Dolar ticaret hacmine ulaşmamız gerekiyor. Mevcut ivmeyi koruduğumuz takdirde hedeflerimize en kısa sürede ulaşacağımıza inancım tamdır.

Türkiye'nin kalkınmasında başrolü oynayan işadamlarımızı Özbekistanlı karşıtlarıyla iş yapmaya, Özbekistan'a yatırım yapmaya teşvik ediyoruz. Bu çerçevede, turizm, inşaat ve sağlık sektörleri dahil birçok işbirliği sahasının öne çıktığını görüyoruz. Örneğin, turizmde açığa çıkarılmayı bekleyen önemli bir potansiyel bulunmaktadır. 2022 yılında 400 bini aşkın Özbek kardeşimiz Türkiye'yi ziyaret etmiştir. Çok sayıda Türk vatandaşı da Özbekistan'ı ticaret, yatırım, kültür ve turizm amaçlı ziyaret etmektedir.

İnşaat sahasında, Türkiye'de boğaz köprüsü ve tüneli, otoyol, havalimanı, şehir hastanesi gibi büyük hacimli taahhüt işlerini başarıyla gerçekleştiren işadamlarımız, Özbekistan'da da göğsümüzü kabartan ve adeta Taşkent şehrinin silüetini değiştiren projelere imza atmaktadır.

Elbette, kapsamlı bir dönüşüm sürecinden geçmekte olan Özbekistan'da, sağlık alanında açığa çıkarılmayı bekleyen muazzam bir potansiyel bulunmaktadır. Sağlık alanındaki ilişkilerimiz her geçen gün gelişmekte, 2022-2023 Eylem Planı çerçevesinde iki ülke Sağlık Bakanlıkları arasında karşılıklı eğitim ve tecrübe paylaşımı programları hayata geçirilmektedir. Özel sektör bakımından, Türk iş insanlarının, kan analiz laboratuvarları, görüntüleme merkezleri, hemodiyaliz merkezleri, radyoterapi merkezleri, nükleer tıp merkezleri ve tüp bebek merkezleri kurarak Özbekistan'ın sağlık sektörüne katkı sağladığını görüyoruz.

Türk ve Özbek şirketlerin geniş bir sahada ortak projelere imza attıklarını memnuniyetle gözlemliyoruz. Özbekistan kalkındıkça birçok sektörde yeni işbirliği alanları ortaya çıkmaktadır. Bunların başında da enerji sektörü gelmektedir. Cumhurbaşkanı Sayın Mirziyoyev'in Âli Meclis'te yaptığı yıllık hitabında ifade ettikleri üzere, son altı yılda en az %35 artış gösteren elektrik tedarik ihtiyacının karşılanması için ciddi yatırımlar gerekmektedir.

Esasen Cengiz Enerji, Aksa Enerji ve Odaş Enerji gibi şirketlerimiz, Taşkent, Buhara, Sirderya ve Harezm'de kurdukları güç santralleriyle, Özbekistan'ın elektrik üretim kapasitesine toplam kurulu gücün yaklaşık %10'u kadar katkı sağlamaktadır.

Keza, topraklarının %46'sı yayla ve bozkırlardan ve %41'i de çöl ve diğer arazi tiplerinden oluşan Özbekistan'ın toplam kara alanlarının %3'ü orman ve koruluk, %10'u ise tarıma elverişlidir. Ekilebilir alanların yaklaşık %95'i ise sulanabilmektedir. Bu özelliği ile Özbekistan, Orta Asya cumhuriyetleri arasında en iyi sulu tarım yapılabilen ülke konumunda olup, özel sektör için önemli fırsatlar sunmaktadır. Tarımsal araştırma-geliştirme, tohumculuk, seracılık, tarım alet ve ekipmanları, pamuk yetiştiriciliği, meyve ve sebzecilik gibi konularda bilgi alışverişi ve tecrübe paylaşımı, uzman eğitimi, tarımsal teknikler ve inovasyon konuları başlıca işbirliği alanları olarak öne çıkmaktadır.

Özbekistan'daki özelleştirme süreçlerine Türk firmalarının katılımını da önemsiyoruz. Esasen, bu alanda bir başarı örneğine de şahit olduk. Özbekistan'da devlete ait kamu iktisadi teşebbüsü hüviyetindeyken özelleştirmeye çıkarılan "Coca-Cola Bottlers Uzbekistan Ltd." (CCBU) isimli şirket, ülkemizden Anadolu Grubu iştiraki tarafından 2021 yılında satın alındı. Ülkemizden Özbekistan'a yapılan en büyük doğrudan yatırım niteliğindeki "Coca-Cola İçecek A.Ş.", 'Yeni Özbekistan'da yatırım ortamının geldiği aşamayı ortaya koyması bakımından örnek teşkil etmektedir.

-Özbekistan son zamanlarda birçok gelişmiş ülkelerle stratejik alanlarda imzalar atıyor. Özbekistan'ın bölgede, Orta Asya'da ve ötesinde artan rolünü nasıl görüyorsunuz?

"Yeni Özbekistan" ve 'Üçüncü Rönesans" kavramlarıyla ifadesini bulan reform politikaları, yalnızca Özbekistan'da değil tüm Orta Asya'da takdir ve hayranlıkla izlenmektedir. Stratejik ortağımız olan kardeş Özbekistan'ın Orta Asya'nın kalbinde, bölgedeki diğer kardeş ülkelerle kararlı bir işbirliği gündemi etrafında ilişkilerini geliştirirken, barış, istikrar ve refah havzası olarak her geçen gün daha fazla güçlenmesi ve gelişmesi bizleri mutlu etmektedir. Bilhassa, Özbekistan'ın Afganistan'daki insani acıların hafifletilmesi bakımından üstlendiği öncü rolü takdir ediyoruz. Afganistan'a insani yardımların ulaştırılmasında, Termez şehrinin BM dahil olmak üzere diğer tüm uluslararası teşkilatlar için bir lojistik merkez olmasını destekliyoruz.

Mirziyoyev dönemi Özbekistan Dış Politikasının en temel önceliklerini, komşularla yakın ve iyi ilişkiler geliştirilmesi ile Orta Asya'da istikrar ve refahın tesisi teşkil etmektedir. Özbekistan, Cumhurbaşkanı Mirziyoyev'in Cumhurbaşkanı olmasının ardından benimsenen etkin dış politika neticesinde, Özbekistan'ın son 6 altı yılda Orta Asya ülkeleriyle ticareti 5 katına çıkmış ve bölge ülkeleriyle ihtilaflar büyük ölçüde çözüme kavuşturulmuştur.

Cumhurbaşkanı Mirziyoyev'in girişimiyle düzenli olarak gerçekleştirilen Orta Asya Liderler Zirvesi istişari toplantıları, Afganistan bağlamında izlenen proaktif dış politika ve son dönemde Semerkant şehrinde evsahipliği yapılan Şanhay İşbirliği Teşkilatı, Türk Devletleri Teşkilatı ve AB-Orta Asya Bağlantısallık Konferansı gibi yüksek profilli zirveler, Özbekistan'ın bölgesindeki 'öncü' rolünü güçlendirmiştir.

-Sizin de bildiğiniz gibi 16 Mart 2023 tarihinde Türkiye'de Türk Devletleri Teşkilatı Olağanüstü Zirvesinde Ankara beyannamesi imzalandı. Fikrinizce bu devletler arsında olan stratejik ilişkilerle ilgili başka hangi alanlarda imzalar atılabilir?

'Dilde, fikirde, işte birlik' şiarıyla çıkılan bu yolda, zaman zaman iniş ve çıkışlar olsa da Türk devletleri arasındaki bütünleşme sürecinin farklı veçhelerinde muazzam yol kat edildiği görülmektedir. Türk Cumhuriyetleri arasındaki yakın ikili işbirliği, her düzeyde gerçekleşen karşılıklı ziyaretlerle perçinlenmekte, tesis edilen Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi mekanizmalarıyla taçlanmaktadır.

Türk Devletleri Teşkilatı kapsamında, siyasi alanda, müşterek menfaat alanına giren uluslararası ve bölgesel dış politika konularında düzenli bir istişare mekanizmanın güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Ekonomik alanda, üye devletler arasında ticaretin kolaylaştırılması, ticaret hacminin artırılması, Üye Devletlerin Doğu ve Batı - Kuzey ve Güney ticaret koridorlarını birbirine bağlayan güçlü bir bölgesel ekonomik gruba dönüştürülmesi ve bölgelerarası dijital bağlantısallık kurulması gibi hedefler bulunmaktadır.

Son dönemde yaşanan jeopolitik gelişmeler Hazar geçişli Orta Koridor'un önemini bilhassa gözler önüne sermiştir. Orta Koridor Asya ve Avrupa arasındaki küresel ticarette, avantajlı ve güvenli bir alternatif sunmaktadır. Bu çerçevede, çok sayıda bölgesel ve alt-bölgesel mekanizma hayata geçirilmektedir. Güzergah üzerindeki ülkelerden Azerbaycan, Türkiye ve Gürcistan ile birlikte hayata geçirilen projelere ilaveten, 2022 yazında Türkiye-Azerbaycan-Kazakistan üçlü Dışişleri ve Ulaştırma Bakanları toplantısını Bakü'de gerçekleştirilmiş, akabinde Türkiye-Azerbaycan-Özbekistan Dışişleri, Ticaret ve Ulaştırma Bakanları toplantısı Taşkent'te düzenlenmiştir.

Müteakip toplantısı Türkiye'nin evsahipliğinde gerçekleştirilecek bu mekanizma ile taşımacılık ve enerji koridorları bağlamında somut adımlar atmayı hedefliyoruz. Dost ve kardeş ülkelerimizin de çok iyi bildiği üzere; birlikte hareket edebildiğimiz ölçüde güçlüyüz. Cumhurbaşkanı Sayın Mirziyoyev'in ifade ettiği gibi, Avrasya'da ulaştırma bağlantılarının güçlendirilmesi, istikrar ve sürdürülebilir kalkınma için önem taşımaktadır.