Yeni yasayla MİT’e AB ve ABD standartları geliyor

Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Kanunu’nda yapılan değişiklikler üzerindeki tartışmalar sürerken, dikkatler Avrupa ve ABD’deki uygulamalara çevrildi. Hollanda, Fransa, İngiltere ve ABD gibi ülkelerdeki uygulamalara bakıldığında Türkiye’de yapılmak istenen düzenlemenin daha demokratik olduğu görülüyor. MİT’in daha çok “dış güvenlik, milli savunma, terörle mücadele, istihbarat karşı koyma ve siber suçlarla mücadele” konularında faaliyetlerini yoğunlaştırması hedefleniyor. Bugüne kadar birçoğu gizli yönetmeliklerle yürütülen faaliyetler bu kanun teklifiyle kamuoyuna açık hale getiriliyor. Eskiden MİT sadece Sayıştay ve Başbakanlık Teftiş Kurulu denetimine tabiydi. Yasayla birlikte devlet istihbarat ve güvenlik faaliyetlerinin meclis komisyonunca denetimi sağlanıyor. Hollanda, Fransa ve İngiltere başta olmak üzere AB üyesi ülkelerin istihbarat mevzuatlarına bakıldığında, istihbarat servislerine tanınan hak ve yetkilerin benzer ve hatta çok daha geniş hükümler içerdiği görülüyor. Almanya, ABD, İngiltere, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Hollanda, İsviçre ve İtalya gibi demokratik ülkelerde, devlete ait gizli bilgilerin ifşası durumunda 10 yıla kadar hapis cezaları öngörülüyor. 

-FRANSA: İstihbarat kurumları, iletişimdeki veri trafiğine (içerik) ve bilgilere (metadata) erişim yetkisine sahip. İnternet hizmet sağlayıcıları, telefon şirketleri ve internet kullanımı sağlayan diğer tüm kuruluşlar, talep edildiği takdirde, müşterilerine ait tüm bilgileri vermek zorunda.

-İNGİLTERE: Posta, kargo, internet ve telekomünikasyon hizmet sağlayıcıları işbirliği yapmak zorunda. Gizli servislerinin acil durumlarda mahkeme kararı olmadan 48 saatlik dinleme yetkisi bulunuyor.

-HOLLANDA: İstihbarat servisinden bilgi talebi alan servis ve hizmet sağlayıcılar, gerekli bilgiyi tedarik etmek zorunda. İstihbarat servisleri kablosuz telekomünikasyonu denetleme ve teknik cihazlar yardımı ile belirli bir özelliği olmayan kablosuz telekomünikasyonu almaya veya kaydetmeye yetkili. Hollanda istihbarat servisleri, operasyonel faaliyetlerine destek olması için tüzel kişilikler oluşturabilir ve kullanabilirler.

-İSPANYA: Ulusal İstihbarat Servisi (CNI), kişiler ve gruplar hakkında güvenlik soruşturmalarının gerçekleştirilmesinde kurumlardan işbirliği talebinde bulunabilir. Diğer kurum çalışanları CNI mensuplarına ihtiyaç duymaları halinde gerekli belgeleri vermekle yükümlü.

-İTALYA: İç güvenlik ile sorumlu AISI ve dış istihbarattan sorumlu AISE gerçek olmayan kişisel veriler içeren kimlik belgeleri ve sertifikaları kullanabilirler. Güvenlik ve istihbarat servisleri personeli görevleri ve operasyonları bakımından gereklilik arz eden ancak suç kapsamına giren faaliyetleri nedeniyle cezalandırılamaz.

-HIRVATİSTAN: Güvenlik ve İstihbarat Servisi vatandaşların anayasal hak ve özgürlüklerini kısıtlayan usul ve yöntemlerin uygulanabilir,  gizli yöntem ve süreçlerle tüm resmi kayıtlara ve veritabanlarına erişim sağlayabilir. tüm devlet kurumlarında ve diğer tüzel kişiliklerde çalışanlar talep edilen verileri paylaşmakla mükellef.

-ABD: CIA, FBI ve NSA’in ulusal güvenlik ve terörle mücadele kapsamında, vatandaşları veya diğerlerine ait her türlü finansal veriye (para hareketleri, bakiye, sosyal güvenlik numarası vb.)  ve diğer belge, doküman ve kayıtlara erişim yetkisi var.

Sınırsız Görev ve yetkiye sınırlama

-Bakanlar Kurulu’nun MİT’e görev verecek olması kurumu siyasallaştırır mı?

Bakanlar Kurulu’nun vereceği görevler yasayla belirleniyor. Benzer uygulamalar AB ülkelerinde de var. Ayrıca Anayasa’nın 118. maddesi de MGK kararlarını Bakanlar Kurulu’nun onayına bağlayarak, Bakanlar Kurulu’nu güvenlik politikalarında karar verici olarak tanıyor.

-MİT’E operasyon yetkisi mi veriliyor?

Yasada operasyon yetkisi bulunmamakta, MİTe verilecek görevlerde inisiyatif Bakanlar Kurulu’na bırakılıyor.

-MİT’e sınırsız yetki mi veriliyor?

Şu anki MİT Yasası kuruma sınırsız görev ve sınırsız yetki veriyor. Yeni yasa ile bu sınırsız yetkiye sınır çizilerek, MİT’in görev alanı belirleniyor.

-MİT’e mahkeme kararı olmadan sınırsız dinleme yetkisi mi veriliyor?

Hayır. MİT istihbari dinlemeleri mahkeme kararı ile yapıyor. İzin, Ankara’daki herhangi bir Ağır Ceza Mahkemesi’nden talep edilecek. Sadece ulusal güvenlikle ilgili yürütülen çalışmalarda Türk vatandaşı olmayanların dinlenmesine ve çok acil durumlarda, sonrasında 24 saat içinde mahkemeye başvurmak kaydıyla dinleme kararını MİT Müsteşarı verebilecek. 

-MİT neden Türkiye vatandaşı olmayanları dinlemek istiyor?

Türkiye’ye her yıl 35 milyon turist geliyor. Bunların bir kısmını istihbarat görüşmelerini 3’üncü ülkede yapan yabancı servis mensupları oluşturuyor. Çok kısa süreli bu ziyaretler sırasında, ilgili istihbaratçıların tespiti ve ardından gereken mahkeme kararı karşı casusluk faaliyetlerini engelliyor. Benzer yetkiler birçok batı ülkesindeki teşkilatlarda da var.

-MİT mensuplarına dokunulmazlık mı sağlanıyor?

Hayır. Yasada MİT’e özel herhangi bir yargısal koruma yok. MİT mensupları ile ilgili sadece soruşturma usulü karara bağlanıyor. Bu ise MİT ile değil devlet memuru kanunu ile ilişkili.

-Bankaların ticari sırları MİT erişimine açılıyor?

Hayır. MASAK, BDDK ve Maliye Bakanlığı gibi kurumlar tüm mali verilere ulaşabiliyorlar. MİT, terörizmin finansmanı ile Türkiye’den transit geçen uluslararası şüpheli para trafiğinin izlenmesi gibi konularda verilere ulaşmaya yetkili. Olası suistimal durumunda MİT mensuplarına soruşturma yapılması hüküm altına alınıyor.

-Muhaberat devleti mi olunuyor?

Muhaberat devleti ancak çok sayıda personel, içe dönük istihbarat, sınırsız yetki, keyfi uygulamalar, adli kolluk gücü yetkisi ve alana yaygınlıkla olur. Oysa yasal düzenleme tam aksi düzenlemeleri içeriyor.

Sahada kullanılacak yetkiye hukuki zemin

Mevcut durumla yeni düzenleme sonrası durum arasında yapılan karşılaştırmada şöyle bir sonuç ortaya çıkıyor:

-Mevcut durumda MİT sadece Başbakan ve MGK tarafından görevlendirilebiliyordu. Yeni durumda ise MİT görevlendirmeleri Bakanlar Kurulu tarafından yapılacak. Daha önce muğlak ve sınırsız olan yetkilerin sınırları belirgin hale getiriliyor. MİT’in görev alanı tanımlanıp, siber güvenlik, dış istihbarat ve terörle mücadele gibi konularla sınırlandırılıyor.

-MİT insan istihbaratına dayalı bir teşkilat olarak tanımlanmıştı. Yeni durumda MİT dış istihbarat ve teknik istihbarata yönelmekte.

-Terörle mücadele, dış istihbarat ve istihbarata karşı koyma konularında, MİT’in sahadaki yetkileri tanımlanmamıştı. Sahada kullanılacak yetkiler hukuki zemine oturtuldu.

-MİT mensuplarına ilişkin oluşan şikayetlerin ne şekilde işleme konulacağı hukuken düzenlenmemişti. Bu şikâyetlerin hangi usuller çerçevesinde işleme alınacağı hukuki dayanağa kavuşturuluyor.

-MİT Müsteşarı hakkındaki soruşturma ve yargılama usulleri net olarak düzenlenmemişti. MİT Müsteşarı’nın soruşturulması 353 Sayılı Askeri Yargılama Kanuna, yargılanması ise 4483 Sayılı Memurlar Kanununa bağlanarak hukuki çerçeve içine alındı.