Misak-ı Milli'den bir kayıp: Musul'un Irak'a bırakılması

I. Dünya Savaşı’nda İngilizler 1914 yılında Basra’yı Osmanlı kuvvetlerinden alınca, Osmanlı ordusu İstanbul ve Halep civarındaki birliklerini bu bölgeye sevk etti

 

Kut’ül-Amare’yi alan İngiliz ordusu, 22-23 Kasım 1915 tarihlerinde Selmanpak’ta Osmanlı ordusu tarafından bozguna uğratıldı

 

Osmanlı ordusu İngilizlere karşı savaşarak 29 Nisan 1916’da bölgedeki İngilizlerin teslimiyetini sağladı

 

Bu arada İngilizlere destek için gelen Rusları durdurmak üzere Osmanlı birliklerinin bir kısmı İran’a kaydırılınca, İngilizler bundan yararlanarak birliklerini takviye etti ve önce 11 Mart 1917’de Bağdat’ı, sonra da 7 Mayıs’ta Kerkük’ü ele geçirdi

 

Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonra İngiliz ordusu 1 Kasım 1918’de Musul’a girdi

 

Musul’un Arap idaresine girmesini istemeyen Kürt ve Türkmenler Anadolu’da başlayan Milli Mücadele'den cesaretle İngilizlerle çarpışmaya başladı

 

Bu mücadele sonucunda İngilizler, Şeyh Mahmut’un desteğini yanlarına alınca aşiretlerin mücadele kararlılığını zayıflatmayı başardı

 

İngilizler, Şeyh Mahmut’un bu işbirliğinden kısa bir süre sonra Mustafa Kemal’le irtibata geçtiğini öğrenince, bu kez Seyyit Taha’yı devreye soktular

 

ve Kral Faysal’ın Irak’taki egemenliğini yasallaştırmak için düzenledikleri seçime karşı çıkan Musul ileri gelenlerini tutuklattırdılar

 

Fevzi Paşa, Anadolu’daki Yunan işgali nedeniyle daha önce bu bölgeye gönderilen birliklerin bir kısmını geri çekmek zorunda kalınca, buradaki Türk birliği zayıf düştü ve takviye edilen İngiliz birlikleri tarafından geri püskürtüldü

 

Musul, daha Lozan görüşmeleri bitmeden tamamen İngiliz egemenliğine geçti

 

Lozan Barış Anlaşması sırasında da Musul sorunu çözüme kavuşturulamadı

 

Daha sonra yapılan görüşmelerin başarısızlığa uğramasından sonra İngilizler, sorunu Milletler Cemiyeti’ne götürdü

 

ve konu Milletler Cemiyeti’nde 20 Eylül 1924’te görüşülmeye başlandı

 

Bu arada Brüksel Hattı’nın Türkiye tarafına sokulmayan Estonyalı generalin Türklerin bölgedeki Hıristiyanlara kötü davrandığını rapor etmesiyle ve çıkan Şeyh Sait ayaklanmasının etkisiyle Milletler Cemiyeti, Türkiye’nin katılmadığı bir toplantıda, 16 Aralık 1925’te divan kararını benimseyerek Brüksel Hattı’nın kuzeyini Türkiye’ye, güneyini ise Irak’a bırakma kararı aldı ve Musul bu suretle Irak’a bırakıldı