Ara dinlenme, işçinin çalışma gününü daha sağlıklı ve verimli sürdürebilmesi, dikkatini ve odağını toparlayabilmesi adına işveren tarafından verilmesi zorunlu olan anayasal bir haktır.
Fiili çalışma günlerinde, günlük çalışma süresinin ortalama zamanlarında işçilerin dinlenme ve yemek gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri adına ara dinlenmesi verilmesi oldukça önemlidir.
Ara dinlenmesi, günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle çalışanlara verilen dilenme süresi olarak tanımlanabilir.
4857 sayılı İş Kanunu'nun 68'inci maddesinde "Ara dinlenmesi" hüküm altına alınmış olup çalışma süresine göre ara dinlenme süreleri şu şekildedir:
- 4 saat veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika,
- 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) süreli işlerde 30 dakika,
- 7,5 saatten fazla süreli işlerde 1 saat.
Hüküm uyarınca ara dinlenme süreleri, çalışma sürelerine göre en az ve aralıksız olarak verilmesi gereken süreleri ifade etmektedir. Bu doğrultuda hüküm altına alınan ara dinlenme sürelerinin azaltılması mümkün değildir. Buna karşın işçi lehine ara dinlenme süresinin uzatılması her zaman mümkündür.
İş Kanunu'na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği'nin 8'inci ve 9'uncu maddelerinde "Günlük Çalışma Süresinin Duyurulması" ve "Çalışma Süresinin Belgelenmesi" hususlarına ilişkin hükümler yer almaktadır.
Hükümler uyarınca, günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işçilere uygun araçlarla işyerinde duyurulmalıdır. Çalışma sürelerinin öngörülebilir olması bakımından bu husus oldukça önemlidir.
Ayrıca işverenin, işçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgeleme yükümlülüğü bulunmaktadır. Çalışma sürelerinin doğru belgelenebilmesi ve fiili çalışma süresinin tespit edilebilmesi bakımından günlük çalışma süresinden ara dinlenme süresi düşülmelidir. Nitekim ara dinlenme süreleri çalışma süresinden sayılmamaktadır.
İş Kanunu'nun 63'üncü maddesi uyarınca haftalık normal çalışma süresi en fazla 45 saattir. Eğer bir işyerinde 45 saatlik haftalık çalışma süresi, haftanın 6 günü çalışılarak tüketiliyorsa, işyerinde günde 7,5 saat fiili çalışma yapılmış olacaktır.
Örneğin, işyerinde 08:30 – 17:00 saatleri arasında çalışılıyorsa ve 12:00 – 13:00 saatleri arasında ara dinlenmesi uygulanıyorsa, bu işyerinde fiilen 7,5 saat çalışıyor demektir. Diğer bir ifadeyle saat 08:30 – 17:00 arasındaki toplam 8,5 saatlik süreden, 12:00 –13:00 saatleri arasında olan 1 saatlik ara dinlenme süresinin düşülerek; 7,5 saat olan fiili çalışma süresinin tespit edilmesi gerekmektedir. Bu husus fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma olgularının tespit edilebilmesi bakımından önem arz etmektedir.
Çocuk ve genç işçiler bakımından ara dinlenme süreleri farklı şekilde düzenlenmiştir.
Genç işçi, 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiyi ifade ederken; çocuk işçi, 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi ifade eder.
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik kapsamında çocuk ve genç işçilerin ara dinlenme süreleri düzenlenmiştir.
İlgili Yönetmelik uyarınca (madde 6) çocuk ve genç işçilerin ara dinlenme süreleri şu şekildedir:
-2 saatten fazla 4 saatten az süren işlerde 30 dakika,
-4 saatten 7,5 saate kadar olan işlerde 1 saat.
İşveren tarafından ara dinlenme süresinin verilmemesi, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 104'üncü maddesi uyarınca idari para cezasını gündeme getirmektedir. İşyerinde ara dinlenme süresinin uygulanmamasının tespit edilmesi halinde 2025 yılı için 21.213 TL idari para cezası uygulanacaktır.
